خواب، معضلي کودکانه
به گزارش خبرنگار "شهر"، با شروع فصل پاييز و فرا رسيدن سال تحصيلي جديد، يکي از مشکلات والدين - يعني تنظيم زمان خواب و استراحت کودکان - نيز از راه مي‌رسد، تغييري که چندان خوشايند کودکان نيست؛ بويژه براي کلاس اولي‌ها كه تا قبل از اين، زمان مشخصي براي خواب و بيداري آنها وجود نداشته و اگر هم داشته، با هر برنامه‌اي به سادگي تغيير يافته و به هم خورده است.
نخستين حرکت‌ها بسوي نظم
خواب و استراحت کافي و در نتيجه شاداب بودن کودک، فراگيري بيشتر کودک را در پي دارد، اما پژوهش‌ها نشان مي‌‌دهد: 25 درصد کودکان و والدين آنها بر سر مسأله خواب با مشکل روبه‌رو هستند. در اين ميان پژوهشگران راهکارهاي ساده‌اي را براي تنظيم خواب کودک به اين شرح ارايه مي‌کنند:
- روي زمان خوابي که براي فرزندتان در نظر گرفته‌ايد، تأکيد داشته باشيد، حتي اگر با مخالفت او روبه‌رو شديد، امّا تأکيد شما نبايد به صورت تحکم و دعوا بيان شود، بلکه با برنامه‌ريزي درست و گوشزد کردن زمان خواب و استراحت، به نتيجه مطلوب مي‌رسيد.
- در مقابل لجبازي فرزندتان صبر داشته باشيد، دعوا و مجادله راه حل صحيحي نيست.
- از والدين موفقي که برنامه منظمي براي فرزندانشان در نظر گرفته و در اجراي آن نيز موفق بوده‌اند، کمک بگيريد.
- براي مدتي همراه فرزندتان بخوابيد و بعد از به خواب رفتن او، از کنارش بلند شويد. در واقع مقدمات خواب مثل مسواک زدن، پوشيدن لباس خواب و ... را همراه او انجام بدهيد تا به گمان اين‌که همراه شما مي‌خوابد، لجبازي نکند. اين کار دروغ گفتن به کودک نيست. همراه شدن و اطمينان دادن به او است.
چرا کودکان از خواب مي‌گريزند؟
بسياري از کودکان با وجود خستگي زياد و خواب‌آلودگي، خوابيدن را دوست ندارند و براي بيدار ماندن با خود و ديگران نبرد مي‌کنند. دليل اين رفتار، پرتحرک بودن ذاتي کودکان و علاقه آنها به جست‌وجو کردن، شناختن، کنجکاوي و بازي و تفريح است و به همين دليل فکر مي‌کنند با خوابيدن فرصت دست يافتن به تازه‌ها از دست مي‌رود. از طرفي دوست دارند بزرگ بودن را تجربه کنند و همه آنها را کودک نپندارند.
روانشناسان به دليل اين شناخت‌ها، تأکيد دارند که زمان خواب و بيداري کودکان بايد براساس ويژگي‌هاي فردي آنها و ميزان نياز آنها به خواب يا به اصطلاح «ضريب خواب» تنظيم شود. اين تفاوت‌هاي فردي نيز چندان متفاوت نبوده و مي‌توان با اندکي تفاوت، برنامه دقيق و منظمي را در نظر گرفت؛ به طور مثال، متوسط نياز يک کودک 5 ساله به خواب و استراحت، 11 ساعت در طول شب است، بنابراين اگر کودک بايد ساعت 7 صبح براي رفتن به مهدکودک يا مدرسه آماده شود، بايد ساعت 8 شب خوابيده باشد، از اين رو با توجه به ويژگي‌هاي فردي، ميزان تحرک هر کودک و خصوصيات خاص او زمان مناسبي را براي خواب و استراحت او در نظر گرفت. مشورت با متخصص اطفال نيز شيوه مناسبي است.
تنظيم زمان مناسب
تنظيم زمان مشخص براي خواب، ساعت بيولوژيک بدن را تنظيم کرده و ساعت خواب و بيداري کودک به طور طبيعي پس از گذشت مدتي منظم مي‌شود.
يک کودک 5 ساله به 11ساعت خواب در طول شب نياز دارد، از اين رو مي‌توان برنامه منظمي را به اين شکل برايش در نظر گرفت:
30/19 شب، نوشيدني گرمي مثل يک ليوان شير (چاي اصلاً توصيه نمي‌شود) به او بدهيد، سپس از او بخواهيد مسواک زده و به دستشويي برود. او را به رختخواب هدايت کنيد و برايش کتاب بخوانيد (کتاب‌هاي ترسناک اصلاً توصيه نمي‌شود).
ساعت 8، چراغ اتاق فرزندتان را خاموش کنيد.
اگر اين برنامه به‌طور مرتب و هر شب در ساعت معين تکرار شود، به عادتي فراموش نشدني در کودک تبديل مي‌شود که پس از مدتي بدون نياز به همراهي يا تذکر شما انجام مي‌شود.
هنگامي که فرزندتان خوابيد، از ايجاد هر گونه سر و صداي ناگهاني جداً بپرهيزيد، چرا که از خواب پريدن کودک باعث به هم ريختن زمان خواب او و کسلي و کلافگي او مي‌شود.
تختخواب فقط براي خوابيدن است
با وجود تأکيد روانشناسان براي تنظيم زمان مشخص براي خوابيدن کودک، اما نبايد نکته‌اي را فراموش کرد و آن، اين‌که کودک بايد زماني به رختخواب برود که کاملاً آماده خوابيدن است، يعني اينقدر خسته و خواب آلوده باشد که به محض رفتن به رختخواب، بخوابد.
از طرفي نبايد زماني که کودک براي خوابيدن آماده است، کنار والدين و يا در اتاقش تلويزيون تماشا کند، بويژه اگر در کنار والدينش و بدون آماده شدن براي خواب و يا دراز کشيدن در تخت خود، تلويزيون تماشا کرده و با همان وضعيت بخوابد.
به عقيده روانشناسان، زماني که کودک در مکاني غير از تخت خود به خواب رفته و نيمه‌هاي شب، در رختخواب خود بيدار شود، زمان و مکان را گم کرده و با «خواب گردي» سعي مي‌کند به طور ناخود‌آگاه به مکان اوليه خود بازگردد، تکرار اين وضعيت کودک را خواب گرد خواهد کرد، بنابراين پس از آماده شدن کودک براي خواب، او را به رختخوابش هدايت کنيد تا بدون تغيير وضعيت بخوابد.
يکي ديگر از مشکلات والدين، امتناع کودکان از خوابيدن در تخت‌شان است. اين امتناع با آغاز فصل مدرسه به ويژه در کلاس اولي‌ها نمود بيشتري مي‌يابد، بنابراين والدين بايد صبر و حوصله بيشتري به خرج بدهند. براي اين‌که با آغاز فصل مدرسه، اين مشکل بر مشکلات ديگر افزوده نشود، بهتر است از مدت‌ها قبل،کودک را به خوابيدن در تخت خود عادت بدهيم تا با شروع مدرسه، مشکل امتناع کودک از خوابيدن در تخت خود برطرف شود.
خستگي، کليدي براي خواب خوب
اشاره کرديم که کودک بايد کاملاً خسته باشد تا خوب و راحت بخوابد و براي اين منظور، تنظيم برنامه‌ها بايد در جهت تخليه انرژي کودک باشد، پس لازم است تا عصرها برنامه‌هاي پرتحرک و ساعات پاياني شب، برنامه‌هاي کم‌تحرک‌تر در نظر گرفته شود.
بازي‌هاي پرتحرکي مثل دوچرخه سواري، فوتبال، بسکتبال، شنا و ... بهترين گزينه است، اما کمي قبل از خواب، مطالعه کتاب، بازي با پازل و... توصيه مي‌شود.
در حقيقت همان‌طور که بازي‌هاي پرتحرک، انرژي کودک را تخليه مي‌کند، بازي‌هاي آرام، ذهن او را براي خواب و استراحت آماده مي‌کند. بازي با کامپيوتر و بازي‌هايي از اين دست، پيش از خواب به هيچ وجه توصيه نمي‌شود. هر چند با شروع مدرسه نمي‌توان اين برنامه‌ها را مانند قبل دنبال کرد، اما با برنامه‌ريزي صحيح مي‌توان حداقل نيم ساعت را به بازي‌هاي پرتحرک اختصاص داد.
