عيد، در لغت به معناي رجوع و بازگشت است، بازگشت به خويشتن خويش، بازگشت به اصل و فطرت پاك و نهاد خدايي و خدادادي خود . در هر يكي از اعيادي كه در اسلام مطرح اند اين نكته به ظرافت تمام در آنها قرار داده شده است ؛ عيد فطر يعني عيد بازگشت به فطرت الهي ، عيد قربان يعني عيد نزديك شدن به خداوند متعال ، عيد جمعه يعني عيد بندگي و سر نهادن بر آستانه ي حضرت دوست ، عيد غدير يعني عيد سر سپردن به اطاعت از رهبري معصوم و الهي …
و در يك كلمه عيد يعني تقويت خودسازي و ره سپردن به سوي انسانيت انسان . هر روزي كه انسان بتواند در راه رسيدن به اين هدف متعالي قدمي بردارد و براي خود زمينه ي رسيدن به كمالي را فراهم آورد آن روز براي او عيد خواهد بود؛ چنانچه در روايتي از امام علي (ع) آمده است كه : « هر روزي كه در آن معصيت خداوند انجام نشود آن روز عيد است » وكل يوم لا يعصى الله فيه فهو عيد؛(نهج البلاغه حكمت 428)
* مسئله عيد و فطرت در قرآن
در قرآن مجيد كلمه عيد يك بار آمده، كه در رابطه با حضرت عيسى (ع) و شاگردان مخصوص اوست، شاگردان براى تكميل ايمان خود گفتند: «آيا پروردگار تو مىتواند غذايى ازآسمان (مائده) براى ما بفرستد؟» حضرت از اين تقاضا كه بوى شك و ترديد مىداد، نگران شد و به آنها فرمود:
«از خدا بترسيد اگرايمان داريد.» ولى به زودى دريافت كه مقصود آنها مشاهده معجزه بزرگ از عيسى است، تا در پرتو ديدار آن، قلبشان پاك و سرشار از يقين گردد، از اين رو به خدا عرض كرد:
«اللهم ربنا انزلعلينا مائده من السماء تكون لنا عيدا لاولنا وآخرنا وآيه منك؛ خداوندا مائدهاى ازآسمان برما بفرست تا عيدى براى اول و آخرما باشد و نشانهاى ازتو.» ( مائده / آيه 114.)
از آن جا كه روز نزول مائده روز بازگشت به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح (ع) آن را «عيد» ناميده است، نتيجه اين كه درقرآن كلمه «عيد» به عنوان تكميل مطرح شده است.
* معناي عيد قربان
اما در اين ميان مي توان عيد قربان را به معناي بازگشت انسان به مقام تقرب الهي دانست. اين مقام در سايه مبارزه با هواهاي نفساني و در پرتو تهذيب، خودسازي و بهره گيري از فرصتهاي ناب به دست مي آيد. زائران خانه خدا كه پس از تحمل سختي هاي بسيار و پرهيز از نمادهاي دنيوي، اينك به منزلگاه آخر رسيده اند، عيد قربان را جشن مي گيرند.
در اين روز حاجيان در يك وحدت عملي كم نظير سر بر آستان حضرت دوست مي سايند و پس از آن با چهره اي گشاده از توفيق يافتن به انجام تكليف يكديگر را به آغوش كشيده، به هم تبريك مي گويند.
بزرگان ديني ما به اين مسأله بارها تأكيد كرده اند كه بهترين عمل در اين روز برائت از مشركين و شياطين حقيقي عالم است و اين مهم ميسر نمي شود مگر با انسجام و همدلي تمامي مسلمين با هر فكر و عقيده و مسلكي كه باشند.
سيد الساجدين امام سجاد(ع) نيز در دعاي مخصوص عيد آن را روزي مبارك و با ميمنت مي خوانند و مي فرمايند: «أللَّهُمَّ هَذَا يَوْم مُبَارَك مَيْمُون.» (صحيفه سجاديه)
*عيد قربان در كلام امام خميني(ره)
«عيد قربان، عيدي است كه انسانهاي آگاه را به ياد قربانگاه ابراهيمي مي اندازد؛ قربانگاهي كه درس فداكاري و جهاد در راه خداي بزرگ رابه فرزندان آدم و اصفيا و اولياي خدا مي دهد... اين پدرِ توحيد و بت شكنِ جهان، به ما و همه انسانها آموخت كه... عزيزترين ثمره حيات خود را در راه خدا بدهيد و عيدي بگيريد. خود و عزيزان خود را فدا كنيد و دين خدا را و عدل الهي را برپا نماييد. به همه ما ذريه آدم فهماند كه «مكه» و مني قربانگاه عاشقان است و محل نَشر توحيد و نفي شرك كه دلبستگي به جان و عزيزان نيز شرك است.»(صحيفه نور)
** اعمال زايران در عيد قربان
زايران بيت اللّه الحرام، در روز عيد قربان، چند عمل را به انجام مي رسانند. ابتدا با پرتاب هفت سنگ ريزه براي هفت بار به ستون هايي چهارگوش از سنگ هاي برهم چيده شده ـ که نماد ابليس رجيم است ـ تنفّر خود را از همه شيطان هاي درون و برون ابراز مي کنند. اين عمل را «رَمْيِ جَمَره» گويند. سپس با کوله باري از عقيده و جهاد، رو به سنت قرباني مي آورند و آن را به پيش گاه پروردگار هديه مي کنند. سومين و آخرين عملي که حاجيان بايد در روز دهم ذي الحجه به انجام رسانند، عمل «حَلق» يا تراشيدن موهاي سر براي مردان و کوتاه کردن قدري از مو و ناخن براي زنان است. زايران خانه خدا، در روز عيد قربان، شکوه مندترين و آرماني ترين گام ها را براي رام کردن نفْس خويش برمي دارند و کمال تسليم و رضا را در تصويري زيبا از عبوديت و بندگي به نمايش مي گذارند.
*روز تجديد پيمان
قرباني در روز عيد قربان تجديد پيماني با خاطره جاويد پدر و فرزندي است كه پدر پير و کهنسال با چهره اي نوراني و ملکوتي پس از سالها انتظار براي فرزند دار شدن وقتي خداوند به او فرزندي عنايت مي كند و اين نوزاد وقتي به بهترين سن جواني مي‌رسد آن زمان در پي حكم غيبي دوست و خليل خود مبني بر قرباني همين فرزند دلبندش ، فرزند جوان و خوش سيماي خود را براي اين كار آماده مي سازد و تيغ برنده اي را بر گلوي فرزند صبور و راضي به رضاي حق خود مي گذارد و سرانجام هر دو با موفقيت کامل از اين امتحان بزرگ الهي سربلند بيرون آمده و به درجه اي از اخلاص و فداکاري در راه خدا مي رسند که خداوند براي بزرگداشت اين خاطره توحيدي و اخلاص الهي، مقرر مي فرمايد : هر سال در موسم حج در وادي مني اين خاطره توسط زوار بيت الله الحرام با ذبح حيواني زنده و گرامي داشته شود و اين صحنه درخشان چون نوري براي هميشه بر جبين تاريخ انسانيت بدرخشد و خاطره اي ازخودگذشتگي آن دو بنده مخلص (ابراهيم و اسماعيل) سندي براي نمايش شرف و فضيلت آدميت باشد.
عيد قربان بر تمام مسلمانان مبارك باد.
