‌معماري مساجد امروزي فاقد معنويت است/ گنبد مقتضي مسجد مدرن نيست

بابک شکوفي در گفت‌وگو با خبرنگار شهر درباره مدرنيته در معماري مساجد گفت: در ابتدا بايد به اين موضوع توجه کنيم که ما بهترين نمونه‌هاي معماري مسجد را در کشور خودمان از هزار تا 150 سال پيش داشته‌ايم؛‌ مساجدي که به راستي نمونه‌هاي درخشان معماري زمان خود هستند. ما هنوز هم از معماري اين مساجد لذت مي‌بريم و هنوز هم چيزهايي براي آموزش به ما دارند.



وي ادامه داد: ولي متاسفانه در 80 سال اخير، تقريبا هيچ مسجد با ارزشي به لحاظ معماري در ايران ساخته نشده است و مساجد امروزين ما اصلا قابل مقايسه با نمونه‌هاي تاريخي خود نيستند. به اين دليل که ما نتوانسته‌ايم آن معنويت فضا را که عنصر اصلي معماري مسجد يا هر معبد ديني ديگر است، در مساجد امروزي‌مان ايجاد کنيم. اين معمار افزود: در مساجد سنتي نوعي القاي حس معنويت و توجه دادن به ماوراء وجود دارد. ما اين کيفيت را در مساجد قديمي‌مان در بالاترين حد خود داشته‌ايم؛ پس مي‌توانيم با استفاده از مصالح جديد و تکنيک‌ها و فناوري‌هاي جديد ساخت، آن را بازتوليد کنيم، بدون اين که درگير کهن‌الگوهاي ساختماني دوران قديم باشيم.



شکوفي تاکيد کرد: برخي از تکنيک‌ها و فرم‌‌ها نتيجه تکنولوژي ساخت و مصالح ساختماني زمان خودشان بوده‌‌اند؛ براي مثال در هزار سال پيش براي پوشش يک دهانه بزرگ، به‌نحوي که بخش زيرين آن محل تجمع عده‌اي زياد باشد و نيازي هم به ستون نداشته باشد، هيچ راهي به‌جز استفاده از فرم گنبد نداشته‌ايم.



وي ادامه داد: طبيعتا در معماري جديد که ما اسکلت فلزي و بتني داريم و احتياجي به آن فرم‌ها نداريم، اگر از قوس و گنبد به شکل نمايشي و بدون اين‌که ارتباطي با کالبد کاربردي فضا داشته باشد استفاده کنيم، اين فرم ديگر يک فرم دکوراتيو خواهد بود و اصالت نخواهد داشت.

معمار سينما آزادي افزود: همچنين در مساجد قديم مصالحي مثل کاشي استفاده شده که ديدن آن‌ها در ساختمان مساجد در ذهن ما حک شده است؛ ولي واقعيت اين است که کاشي هم يکي از مصالح قديمي و زاييده شرايط تکنولوژي زمان خود بوده است. پس استفاده مصنوعي از برخي مصالح و فرم‌ها، ديگر کاربرد قبلي خود را ندارد و هيچ لزومي ندارد که ما امروز يک قوس را با رابيت درست کنيم يا گنبد دکوراتيو بسازيم و به زور کاشي به بنايمان بچسبانيم.

وي با اشاره به کاربرد دکوراتيو المان‌هاي سنتي در ساخت مساجد جديد، اظهار داشت: به همين دليل است که مساجد جديد به دل نمي‌نشينند؛ زيرا وقتي به زور روي يک سازه مدرن تزئينات سنتي بچسبانيم، هيکل کلي ساختمان کاملا «بساز و بفروشي» و نچسب مي‌شود چون با ديگر اجزا هماهنگي کالبدي ندارد.

شکوفي تاکيد کرد: ما بايد قبول کنيم که وقتي در چهارچوب معماري مدرن طراحي مي‌کنيم، کليه لوازم طراحي‌مان بايد مدرن باشد و به نوع معماري‌اي که انتخاب کرده‌ايم، متعهد باشيم. اگر هزار سال پيش مساجد گنبد داشته‌اند، دليل ندارد من امروز گنبد قديمي را کپي کنم يا بخواهم به‌زور از يک کاشي که يک طرح کليشه‌اي دارد و هيچ نوآوري‌اي در آن نيست، استفاده کنم.

اين معمار با تاکيد بر اين‌که القاي معنويت عنصر اساسي در بناهاي مذهبي است، گفت: اگر در القاي حس معنويت و توجه به ماوراء موفق باشيم و در عين حال عملکرد فضاي مسجد را نيز در نظر داشته باشيم و بتوانيم به نيازي که براي عبادت در آن فضا وجود دارد، پاسخ دهيم، مي‌توانيم يک فرم کاملا مدرن داشته باشيم که به لحاظ معماري کيفيت بالايي خواهد داشت و ماندگار هم خواهد بود.



وي ادامه داد: متاسفانه در ايران هنوز به اين نقطه نرسيده‌ايم؛ زيرا مشکل ذهني‌مان را با دوران مدرن در کنار دوران سنت حل نکرده‌ايم. ما در مسائل ديگر هم اين مشکل را داريم که از طرفي مي‌خواهيم از بخشي از امتيازات دنياي مدرن استفاده کنيم و از طرف ديگر به زور به مقتضيات سنتي بچسبيم.



شکوفي افزود: ما ايرانيان در فرهنگ، سياست، تربيت فرزندان، روابط خانوادگي و حتي روابط شخصي نيز مي‌خواهيم از يک طرف در حوزه‌هايي مدرن باشيم و از امتيازات مدرن بودن بهره ببريم و از طرف ديگر به کليشه‌هاي سنتي بچسبيم؛ ولي اگر يک بار قبول کنيم که اين دو، مانعة الجمع است، بسياري از مسائلمان حل مي‌شود.



اين طراح تاکيد کرد: اگر چيزي در ساحت سنت براي ما ارزشمند است، بايد سعي کنيم روح،‌ واقعيت و هدف نهايي آن ارزش را در فضاي مدرن و با ابزارهاي مدرن بازتوليد کنيم؛ نه اين‌که عناصر بيروني آن را به شيوه‌هاي شکلي مصرف کنيم.



وي درباره استقبال مردم از مساجد مدرن گفت: ما نمونه‌هاي خوبي از مساجد مدرن در ايران نساخته‌ايم و در اختيار مردم قرار نداده‌ايم؛ پس نمي‌توانيم بگوييم مردم با مسجد مدرن ارتباط برقرار نمي‌کنند. دليل ساخته نشدن مسجد مدرن به معناي واقعي نيز اين است که در تمام اين سال‌ها متوليان ساخت مساجد خود به‌سختي مي‌توانند از قالب‌هاي سنتي فرم مسجد خارج شوند و فکر مي‌‌کنند مسجد حتما بايد گنبد داشته باشد.



معمار سينما آزادي ادامه داد: اجداد ما گيوه و لباس سنتي مي‌پوشيدند و کفش و کت و شلواري که ما به تن مي‌کنيم، 200 سال پيش در ايران وجود نداشته؛ ولي اگر ما امروز گيوه به پا نمي‌کنيم به اين معنا نيست که به پدر و مادرمان هم علاقه نداريم. وي خاطر نشان کرد: امروز در معماري مساجد هم مي‌توانيم حس معنوي فضا را حفظ کنيم؛ اما گنبد و مناره و کاشي را تکرار نکنيم. براي مثال مي‌توانيم از کيفيت‌هاي نورهاي نقطه‌اي و موضعي که در مساجد قديمي به شکل هوشمندانه‌اي به‌کار مي‌رفته و حس خاصي را نيز القا مي‌‌کرده، همچنين از فرم‌هاي وسيع در سقف بهره ببريم ولي گنبدسازي را به‌شکل کليشه‌اي دنبال نکنيم. شکوفي با بيان اين‌که در ايران مسجد مدرن خوب سراغ ندارد، اظهار داشت: ولي يک فضاي مذهبي خوب را در ايران مي‌شناسم که معماري آن مدرن است و با اين حال معمار آن بسيار خوب توانسته حس مذهبي را در اين بنا القا کند. اين بنا، کليساي کوچک يا بهتر است بگويم نمازخانه باشگاه آرارات در تهران است که در سال 1349 شمسي توسط مهندس رستوم وسکانيان، معمار ارمني ايراني، طراحي و اجرا شده است. وي توضيح داد: اين کليسا با بتون اکسپوز يا بتون نمايان ساخته شده و مصالح، تکنيک ساخت و فرم آن کاملا مدرن است؛ ولي بسيار زيبا و موفق بوده و حسي که القا مي‌کند کاملا شبيه به حسي است که با حضور در کليساهاي سنتي خواهيد داشت. پس ما مي‌توانيم يک فضاي مذهبي مدرن را طوري بسازيم که کاربران از آن راضي باشند.



شکوفي تاکيد کرد: همان‌طور که پيش از اين نيز گفتم،‌ مشکل اصلي ما همان گير ذهني در برقراري ارتباط بين سنت و مدرنيته است.
در همين زمينه بخوانيد:

مساجد در دوران ظهور امام زمان (عج) چه وضعي خواهند داشت؟ 

مساجد به نشانه‌هاي شهري تبديل شده‌اند

مدرنيته از معنويت مساجد مي‌کاهد

معماري مساجد مدرن شبيه کليساهاست