تهران؛ تصوير درهمي از زيبايي و آلودگي

در ايران جمعيت 5000 نفر تا سال 65 ملاک شهر بوده است اما در سرشماري سال 1365 دارا بودن جمعيت 5000 نفر از تعريف حذف شده است و شهر به جايي اطلاق شده که در زمان سرشماري داراي شهرداري باشد. با اين حال بعد انساني شهر حتي از لحاظ حقوقي جاي خود را به شهرداري داده باشد همچنان کفه تعييين کننده شهر است. شما وارد هر شهري که شويد قبل از آنکه سراغ هر ساختمان، خيابان يا ميداني را بگيريد به دنبال انسان مي گرديد. اين است که شهر بيش از آنکه ساختمان، خيابان، ورزشگاه، سالن تئاتر، سينما، پارک و شهربازي باشد جايي است که متعلق به شهروندان آن شهر است.

• مجله تصويري تهران

معاونت اجتماعي شهرداري تهران در يکي از برنامه هاي جانبي سازمان زيباسازي شهر تهران،گروهي از مستندسازان را در ايوان شمس اين ساختمان گرد هم آورده که اين موضوع برنامه نمايش مجله تصويري "از تهران" است.

مجله تصويري "از تهران " در7 اپيزود برش کوتاهي از قطعه هاي مختلف موجود زنده اي به نام شهر و البته تهران بود. مستند با يک کيوسک مطبوعاتي آغاز مي شد. پيوند کيوسک هاي مطبوعاتي و زندگي شهري در شهر بزرگي مانند تهران يکي از علايم زندگي شهري است. شغلي که در يک شهر در يک تجمع شهروندي معنا پيدا مي کند.

پياده راه هاي تهران، ميدان هاي تهران و محلات تهران همه تصاويري هستند که هرکدام نشان از تجمع رفتارها و حرکت هايي دارد که مجموعه اي به نام شهر و شهرنشيني تا شهروند را مي سازد. شهر مجموعه اي از فضاهاي سواره و پياده، فضاهاي سبز و اماکن ورزشي است. يعني مسکن، شبکه معابر شهر، فضاي سبز شهر و فضاهاي خدماتي شهر، مجله تصويري "از تهران" برش کوتاهي از همه اين تصاوير است. شايد اين نمايش کوچک در زير سقف ساختمان معاونت اجتماعي اميدبخش اين موضوع است که شهر به معناي تمرکز زندگي سياسي تا اقتصادي و اجتماعي تمام شهروندان تنها در فضاي مادي آن يعني ساختمان ها و يزرگراه ها و برج ها خلاصه نمي شود. بنيادي ترين مفهوم شهر شهروندان آن است و سبک زندگي ، حرکت، رفتار، فرهنگ و شيوه برخورد و تعامل با المانهاي مختلف شهري بستر اصلي آن چيزي است که به عنوان شهر به آن مي نگريم.

شهروند يک نشانه فرهنگي است

دکتر نعمت الله فاضلي، استاد جامعه شناسي دانشگاه علامه طباطبايي نگاه هنري به تهران را از زاويه اجتماعي آن به بحث مي گذارد:«تهران بزرگ ترين مصنوع مادر ممکن در تمدن معار ايران است اما زيبايي شهر معاصر در جهان به اين معناست که فرد در شهر حق ديده شدن داشته باشد، يعني به افراد اين شهر، شيوه زندگي و تعامل آنها در شهر فرصت ديده شدن بدهيم. مثلا يک روز يک کيوسک دار تهراني؛ شغلي که در هر خيابان تهران هر روز سرپاست.

پس از اين است که اين شهروند خودش را يکي نشانه فرهنگي مي داند که ثبت شده است. دموکراسي در زندگي شهري از همين جا به وجود مي آِيد؛ از اينکه به شهروندان حق ديده شدن و ثبت رفتارهاي آنها را ميدهيم. با اين حال ممکن است ما هنوز در مقوله شهرشناسي تنها کالبد شهر را مي بينيم، در حاليکه شهر تنها مجموعه اي از کالاها، ساختمانهاي سر به فلک کشيده و سيستم حمل و نقل نيست؛ شهر را مجموعه اي از داد و ستدها، روابط انساني، مجموعه اي از معادلات و محاسبات انساني مي سازد» از رهگذر همين نگاه به شهر از منظر شهروندان است که مقوله اي به نام مشارکت شهروندان در اداره شهرها مطرح مي شود.

شهر به معناي يکي رابطه يک طرفه و مونولوگ شهرداري ها نيست بلکه اداره شهر يک رابطه دوسويه با نقش تک تک شهروندان است. از بازار گرفته تا يک دکه دار کوچک از محله قديمي شهر تا ساکنين برج هاي مدرن شهر، از سواره اتوبان هاي شهر تا پياده رو پياده راه هاي شهر. يکي از آسيب هاي مهم شهرها در ايران اين است که بيشتر جمعيت شهرنشينان را در خود جاي داده است.

نمونه عالي تر و ارتقا يافته اين موضوع نگاه شهروندي از يک تعامل دوسويه بين شهرنشينان و مديران شهري با مديريت سياسي و اجتماعي شهرها پديد مي آيد. اين به معناي قائل شدن حق شهروندي براي شهروندان و از آن سو مسووليت پذيري هر شهروند در برابر زندگي اجتماعي او در شهر است. مشارکت شهروندان در امور مديريت شهر يکي از صدها شاخص يک شهر توسعه يافته است که بدون آموزش دست يافتني نيست.

تهران تنها پايتخت ايران نيست، تهران به نوعي مي تواند الگوي سخت افزاري تا نرم افزاري اداره يک شهر باشد. شهري که مجموعه اي از لايه هاي کهن فرهنگي تا سازه هاي بلند مادي است و البته تصوير درهمي از زيبايي وآلودگي.

زيبايي آن از کوهساران البرز آغاز مي شود و تا کانالهاي آبي و خيابان وليعصر(عج)، تا خانه هاي قديمي محلات عودلاجان و پامنار و تا سالن هاي تئاتر و کنسرت ادامه دارد؛ البته زشتي آنهم از گره ترافيک تا رنگ دودي هواي اين شهر است که تجربه نشان داده اين گره نه با دندان که با دست بازشدني است و اين دست مي تواند مجموعه اي از اراده مديريت سياسي و اجتماعي کشور براي حل مشکلي باشد که در خور پايتخت بزرگ در ميان پايتخت هاي جهان نيست. با همه اينها تهران براي همه شهروندانش زيباست چه که به قول محمدعلي سپانلو« دليل تهران پر از دلايل پنهان است.»