در شهري آشفته و آلوده مردم بازنده اند

بهرنگ بهرامي، دکتراي طراحي شهري در گرايش منظر و دکتراي برنامه ريزي محيط زيست در گفت و گو با خبرنگار مديريت شهري شهر پيرامون منظر شهري و آلودگي محيط زيست گفت: آلودگي هوا در هر شهري دلايل متعددي دارد. بخشي از بحث آلودگي که امروزه با آن مواجه هستيم را مي توان در قطع و کاشتن درختان ديد.

اين طراح شهري افزود: ديده شده که حتي به دليل کف سازي غلط و بهسازي مجدد مسير پياده روها، به راحتي يک درخت چنار از بين مي رود يا قطع مي شود. مهم نيست مشکل از پيمانکار، مشاور، کارگر يا هر شخص ديگري است. مهم اين است که يک درخت چنار با قدمت بالا خشک مي شود. خدمات اکولوژيکي که اين تک درخت به ما مي دهد آنقدر زياد است که با کاشت يک نهال دو ساله جبران نمي شود. حتي کاشت مثلا سي درخت جبران قطع يک درخت کهنسال را نمي کند زيرا يک درخت با آن قدمت ويژگي هاي خاص خود را دارد. شايد آن نهال و گونه ها برآورد آن تک درخت نباشد.

وي گفت: به طور مثال اعلام مي کنند سرانه فضاي سبز در يک منطقه مطابق با استانداردها است. اين عدد چه تعداد درخت است؟ درختان چند ساله هستند؟ محاسبه مي کنيم پارکي را به فلان متراژ در اين منطقه مي سازيم بدون در نظر گرفتن اين که اين پارک بايد با ساختار آن منطقه ترکيب شود. نمي توان فضايي را بدون در نظر گرفتن سيکل اکولوژيک آن فضا و تعاملي که آن فضاي جديد با فضايي که موجود بوده خلق کرد .

بهرامي در بخش ديگري به تنوع گونه هاي گياهي و جانوري به عنوان يکي از عناصر منظر شهري که در بهبود آلودگي هوا موثر است، اشاره کرد و گفت: بخشي از بحث آلودگي به وجود گونه هاي بومي و تنوع گونه هاي گياهي و جانوري بر مي گردد. از دوستان پارک ها و محيط سبز بپرسيد که در مورد درختان چقدر هزينه واکاري داشته اند؟ بدليل پاشيدن نمک چقدر از درختان خشک مي شود و مجدد کاشته مي شوند؟ چقدر از سروهاي نقره اي خشک مي شود و دليل آن چيست؟ چه مطالعاتي بر روي اين درختان انجام شده است و آيا اين اصل را که طبيعت بر پايه تنوع است را در نظر گرفته ايد؟ اين در حالي است که پايداري اکوسيستم ها در تنوع است .

اين طراح شهري با بيان اين که اگر تنوع نبود با يک بيماري يک جنگل نابود مي شد، افزود: روز درختکاري تمام اتوبان را از ابتدا تا انتها يک گونه درخت مي کارند و همين اقدام قارچ گونه در تمام شهرستان ها تکرار مي شود. پس بايد از گياهان بومي و متنوع که مقاوم به اين آلودگي ها است استفاده کرد. نمونه اين موارد که ذکر کردم توتستان هاي کن است که در شرف نابودي است و آخرين سرمايه هاي اين بخش از شهر است.

بهرامي در بخش ديگري به بلند مرتبه سازي به عنوان بخش ديگري از عوامل موثر در آلودگي هوا اشاره کرد و گفت: يکي از مشکلات ما بحث بلند مرتبه سازي است. زماني که ساختمان را تنها به معناي فضاي شهري بنگريد و يک جانبه نگاه کنيد به اين نتيجه مي رسيد که مسکن کم است بايد مسکن تامين کرد، از ديد يک جامعه شناس اگر نگاه کنيم باز به همين مسئله مي رسيم که بحران جمعيت، بزهکاري و مسئله ازدواج جوانان مطرح است همه اين موارد ما را به اين نتيجه مي رساند که بلند مرتبه سازي کنيم.

وي با تاکيد بر اين که اگر ورود و خروج انرژي را از شهر قطع کنيد شهر مي ميرد، تصريح کرد: اين فاکتور ساده را در نظر نمي گيريم که اگر بلند مرتبه سازي در امتداد باد غالب تهران صورت گيرد ساکنان همان ساختمان ها در اين شهر با مشکلات تنفسي و تراکم آلودگي ها در شهر مواجه مي شوند.

وي در ادامه عنوان کرد: طبيعتا زماني که جمعيت افزايش مي يابد نياز به مسکن بالا مي رود و طبيعي است که در رود دره نيز خانه سازي مي شود. اين امر نياز به مديريت شهري دارد و اين که يک طراح شهري درست و اصولي طرح جامع را ارائه کند. هر چند که امروزه طرح جامع ارائه نمي شود و اين طرح ها طرح هاي گذشته محسوب مي شود. امروزه براي شهر ها طرح هاي راهبردي و منظر شهري ارائه مي شود.

مشاوره را به مناقصه مي گذاريم!

اين برنامه ريز محيط زيست با انتقاد از برخي عملکرد هاي شهرداري گفت: بسياري از طرح هاي شهري ما به دست چه افرادي است؟ آيا طرح هاي شهري ما توسط طراح و متخصص منظر و با تمام گرايش ها ارائه مي شود؟ امروزه هنوز مشاوره را به مناقصه مي گذاريم. مثلا شما به دکتر مراجعه مي کنيد نزد دکتر شايسته تر مي رويد حتي اگر مبلغ بالاتري دريافت کند نه آن دکتري که قيمت پايين تري دريافت مي کند اما شايستگي کمتري دارد. اين باعث مي شود که طرح هاي ما چه از نظر مشاوره و چه از نظر پيمانکاري در قالب ويژه اي ديده شود.

نواب خاطره جمعي را دو نيم کرد

بهرامي افزود: حل اين مشکل راهکار دارد، بايد با يکديگر فکر کرد که طي چه فرآيندي راهکار پروژه و طراحي آن به دست متخصص سپرده شود . اگر طرح در دست متخصص نباشد به صرف ربان قيچي کردن و کلنگ محيط زيستي زدن کاري از پيش نمي رود.

اين طراح شهري پروژه نواب را به عنوان يکي از پروژه هايي که به دور از ديد تخصصي تهيه شده است مثال زد و عنوان کرد: پروژه نواب يکي از نامناسب ترين پروژه ها در طراحي منظر شهري است. پروژه نواب بحث خاطره جمعي را به دو نيم کرد. افرادي در آن محيط زندگي مي کردند که با اين پروژه دو نيم شدند و افرادي که در حال حاضر در آن محيط زندگي مي کنند با آن انس و الفتي ندارند.

وي ادامه داد: امروزه مي گويند حتي اگر جايي را مي سازيد سعي کنيد ساکنين در پيرامون آن محدوده که در مرحله ساخت و ساز است، اسکان داشته باشند و ببينند که ساختمان آنها به چه صورت ساخته مي شود. بحث مشارکت عمومي، محيط زيست و فضاي سبز کجاست؟ افراد بجز اين سطوح نفوذ ناپذير بتني چه چيزي را مي بيند؟ آيا در طراحي اين پروژه به مقياس انساني توجه شده است؟ همان بحث هاي زيبايي شناسي بصري را اگر دنبال کنيم مي بينيم که خطوطي که بر ديواره ها است تنها زماني که سر را رو به بالا نگه داريد ديده مي شود. چقدر از آن ديواره ها را ديده ايد و چقدر از آن را ادراک مي کنيد؟

 بهرامي گفت: اين مديريت شهري است که سمت و سو و استراتژي شهري را تعيين مي کند. اين طراحي ها در دست مديريت شهري است.

چاره چيست؟

وي با اشاره به عبارت " برگشت پذيري پويا" ابراز اميدواري کرد و افزود: براي جبران وضعيت آلودگي هوا و آشفتگي منظر در تهران هنوز دير نيست. هر زمان که در طبيعت شروع به جبران کنيد طبيعت فرصت جبران را مي دهد. سيستم هاي طبيعي توانايي به نام " برگشت پذيري پويا" دارد. تا زماني توانايي اين را دارند که خود را سازماندهي کنند و اختلالاتي را که به آن وارد مي شود را رفع نمايند، در چنين سيستمي مي گوييم شهر يک سيستم خودآگاه زنده است. يعني قادر به اين است که خود را باز زنده سازي کند و عملکرد، ساختار، هويت و بازخوردها را برگرداند.

اين طراح شهري خاطرنشان کرد: در حال حاضر در شهر تهران همين اتفاق دارد مي افتد، يعني بادي مي آيد و دود و آلودگي را مي برد و نفسي مي کشيم اما مجددا هوا در شرايط اضطرار قرار مي گيرد. اين امر تا جايي امکان پذير است و زماني مي رسد که حتي اگر برف نيز بيايد نمي تواند اين آلودگي را کاهش دهد. اين فنر کشيده مي شود، بر مي گردد و اين امر تکرار مي شود و مي رسد به جايي که ديگر اين توان را ندارد و قدرت انعطاف پذيري را از دست مي دهد. اين جا است که طبيعت نمي شکند بلکه شهر غير قابل سکونت شده و رها مي شود و طبيعت سيکل خود را دوباره بازسازي مي کند، در نهايت اين انسان است که بازنده است.

بهرامي با تاکيد بر اين که ديد انسان محور در منظر شهري منجر به شکست است تصريح کرد: بايد به اين امر توجه کرد که ما بخشي از منظر شهري، طبيعت، محيط زيست و سيکل طبيعي هستيم. ما بايد جاي خود را در طبيعت بيابيم و ببينيم به چه صورت بايد حرکت کنيم. بنابراين محيط زيست تنها به معناي جغرافياي زيستي و منابع طبيعي نيست، بلکه به معناي تمامي ساختارهاي محيطي شامل ساختارهاي زنده و غير زنده است.

وي با اشاره به پتانسيل هاي شهر تهران در زمينه محيط زيست در حل مشکل آلودگي هوا ضمن ارائه منظري مناسب براي شهر گفت: در سطح شهر تهران پتانسيل هاي فراواني چون انرژي آب و باد وجود دارد که مي توان معضلات شهري از جمله آلودگي را با استفاده از آن برطرف کرد. در مباحث آلودگي هوا شهروند، فرهنگ سازي، خودرو همه اين موارد درست است، اما اين امر به سطح کلانِ تصميم سازي بر مي گردد، شما نمي توانيد توقع داشته باشيد که افراد از خودرو استفاده نکنند و يا اين که در رود دره خانه نسازند. اين فرد نيست که تصميم مي گيرد که بخاطر يک جامعه فداکاري کند و مثلا از خودروي شخصي استفاده نکند و يا اين که مثلا در رود دره خانه نسازد. اساس کار را که نمي شود بر تصميمات فردي انسان استوار کرد. اگر اينچنين بود قوانين نوشته نمي شدند زيرا همه کار خوب را مي دانند و انجام مي دهند. بنابراين براي کار خوب نياز به مديريت است.

بهرامي تصريح کرد: از ديد من مديريت شهري قاعدتا بايد در زمينه هاي مختلف مشاوران توانا داشته باشد. بدنه شهرداري بايد داراي متخصصين مجرب در کليه زمينه ها باشد که بتوانند بدنه مديريتي شهر را اجرا کنند. شهرداري تنها بايد مدير خوبي باشد نه اين که لزوما شهرساز باشد. اين مدير خوب با يک نگاه همه جانبه به شهر مي نگرد.

اين طراح شهري در پايان با تاکيد بر اين که ردپاي اکولوژيک فراتر از شهر است عنوان کرد: اين شهر با اين همه عظمت انرژي را از کيلومترهاي آن طرف تر دريافت مي کند، ما مي خواهيم آلودگي و منشاء آن را تنها در حيطه تهران پيگيري و کنترل کنيم. بنابراين براي حل اين مشکل بايد کشوري و بلکه جهاني نگاه کرد.