امام صادق علیه السلام و جهاد فرهنگی

به گزارش شهر، امام صادق (ع) روز یكشنبه 17 ربیع الاول سال 83 هجرى در مدینه چشم به جهان گشود. نام این امام همام «جعفر» به معنى نهر جارى پرفایده، کنیه ایشان «ابو عبداللّه» و لقبشان «صادق» است. پدرش حضرت محمدبن على(ع) و مادرش معروف به ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر بود و در 65 سالگی در روز 25 شوال سال 148 هجرى، به دست منصور دوانیقى خلیفه عباسى مسموم شد و به شهادت رسید و در قبرستان بقیع در مدینه به خاک سپرده شد.

فضایل امام جعفر صادق(ع)

فضایل امام صادق بیش از آن است كه بتوان ذكر كرد. جمله ای از مالك بن انس امام مشهور اهل سنت است كه «بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نكرده است». از ابوحنیفه نیز این جمله مشهور است كه گفت «ما رأیت افقه من جعفر بن محمد» یعنی «از جعفر بن محمد، فقیه تر ندیدم» و اگر از زبان خود آن حضرت بشنویم ضریس می گوید: امام صادق در این آیة شریفة «كل شیء هالك الا وجهه» یعنی «هر چیز فانی است جز وجه خدای متعال» فرمود: «نحن الوجه الذی یوتی الله منهم» یعنی «ماییم آیینه ای كه خداوند از آن آیینه شناخته می شود». بنابراین امام صادق (ع) فرموده است او آیینه ذات حق تعالی است.

بیشترین حجم روایات، احادیثی است كه از امام صادق(ع) نقل شده است و اهمیت معارف منقول از جعفربن محمد(ص) به میزانی است كه شیعه به ایشان منسوب شده است: «شیعه جعفری»؛ زیرا كمتر مسئله دینی اعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی، بدون رجوع به قول امام صادق(ع) قابل حل است. كثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به دو دلیل است؛ یكی این كه از دیگر ائمه عمر بیشتری نصیب ایشان شد و ایشان با 65 سال عمر، شیخ الائمه محسوب می شود و دلیل دیگر كه به مراتب مهم تر از اولی است، شرایط زمانی خاص حیات امام صادق(ع) است.

دوران امامت امام ششم(ع)، مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائدالوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افكار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون، جهادی فرهنگی را اقتضا می کرد و امام صادق(ع) به بهترین وجه به تبیین، تقویت و تعمیق «هویت مذهبی تشیع» پرداخت.

از عصر جعفری است كه شیعه در عرصه های گوناگون كلام، اخلاق، فقه و تفسیر صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام صادق(ع) در حدی است كه ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالك خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید نشانی از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق(ع) كمتر از قیام خونین سید الشهدا(ع) نیست.

آثار امام صادق(ع)

غالب آثار امام(ع) به عادت معهود عصر، كتابت مستقیم خود ایشان نیست و غالبا املای امام(ع) یا بازنوشت بعدی مجالس ایشان است. بعضی از آثار نیز منسوب است و به طور قطع نمی توان گفت متعلق به ایشان است.

1. از آثار مكتوب امام صادق(ع) رساله به عبدالله نجاشی (غیر از نجاشی رجالی) است. نجاشی صاحب رجال معتقد است كه تنها تصنیفی كه امام به دست خود نوشته اند همین اثر است.

2. رساله ای كه شیخ صدوق در خصال و به واسطه اعمش از حضرت روایت كرده است شامل مباحث فقه و كلام .

3. كتاب معروف به توحید مفضل، در مباحث خداشناسی و رد دهریه كه املاء امام (ع) و كتاب مفضل بن عمر جعفی است.

4. كتاب الاهلیلجه كه آن نیز روایت مفضل بن عمر است و همانند توحید مفضل در خداشناسی و اثبات صانع است و تماما در بحارالانوار مندرج است.

5. مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه كه منسوب به امام صادق(ع) و بعضی از محققان شیعه از جمله مجلسی،‌ صاحب وسایل (حرعاملی) و صاحب ریاض العلما، صدور آن را از ناحیه حضرت رد كرده اند.

6. رساله ای از امام (ع) خطاب به اصحاب كه كلینی در اول روضه كافی به سندش از اسماعیل بن جابر ابی عبدالله نقل كرده است.

7. رساله ای در باب غنائم و وجوب خمس كه در تحف العقول مندرج است.

8. بعضی رسائل كه جابربن حیان كوفی از امام(ع) نقل كرده است.

9. كلمات القصار كه بعدها به آن نثرالدرد نام داده اند كه تماما در تحف العقول آمده است.

10. چندین فقره از وصایای حضرت خطاب به فرزندش امام موسی كاظم (ع) سفیان شوری،‌ عبدالله بن جندب، ابی جعفر نعمان احول، عنوان بصری،‌ كه در حلیه الاولیاء و تحف العقول ثبت شده است.

حاكمان معاصر با امام ششم(ع)

امام صادق(ع) بین دو دوره عباسی و اموی و دوران گذار از امویان به عباسیان می زیست. ایشان ازمیان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود:

1. هشام بن عبدالملك (105- 125 ه. ق)

2. ولید بن یزید بن عبدالملك (125-126)

3. یزید بن ولید بن عبدالملك (126)

4. ابراهیم بن ولید بن عبدالملك (70 روز از سال 126)

5. مروان بن محمد (126-132)

و از خلفای عباسی نیز با عبدالله بن محمد مشهور به سفاح (132-137) و ابوجعفر مشهور به منصور دوانیقی (137-158) معاصر بود.

شهادت حضرت امام جعفر صادق(ع)

پس از به قدرت رسیدن عباسیان، همان طور كه آن حضرت پیش بینی كرده بود، فشار بر شیعیان افزایش یافت و با روی كار آمدن منصور این فشار به اوج خود رسید. امام نیز از این فشارها مستثنی نبود. این دوران، یعنی چند سال آخر عمر آن حضرت، بر خلاف دوران اولیه امامتشان،‌ دوره سختی ها و انزوای دوباره ایشان و حركت تشیع بود.

منصور شیعیان را به شدت تحت كنترل قرار داده بود. سرانجام كار به جایی رسید كه با تمام فشارها، منصور چاره ای ندید كه امام صادق(ع) را كه رهبر شیعیان بود، از میان بردارد و بنابراین توسط عواملش حضرت را به شهادت رساند. آن حضرت در سن 65 سالگی در سال 148 هجری به شهادت رسید و در قبرستان معروف بقیع در كنار مرقد پدر و جدّش مدفون شد.

در زمینه فضایل و مكارم اخلاقی حضرت صادق(ع) روایات و وقایع بسیار زیادی نقل شده است. آن حضرت با رفتار كریمانه و خلق و خوی الهی خود بسیاری از افراد را به راه صحیح هدایت فرمود، به گونه ای كه پیروان دیگر مكاتب و ادیان نیز زبان به مدح آن حضرت گشوده اند.