چرایی مخالفت‌ها با واکسیناسیون / نسبت طب سنتی و آموزه‌های دینی با واکسن

طی روز‌های اخیر، کمپینی در شبکه‌های مجازی به وجود آمده است که از والدین می‌خواهد به واکسیناسیون کودکان خود پایان دهند. در این کمپین برخی به بهانه‌هایی، چون عدم اسلامی بودن واکسن، عدم اطمینان نسبت به پیامد‌های آن و ... از مردم می‌خواهند که کودک خود را در معرض واکسن قرار ندهند.

اگرچه واکسن‌گریزی فقط در ایران مطرح نیست و در برخی کشور‌های دیگر نیز وجود دارد، چنانکه بازگشت برخی بیماری‌ها مانند سرخک در اروپا ناشی از همین واکسن گریزی است. اما آنچه بیش از هر چیزی در این روز‌ها نگران‌کننده است، نخست استفاده از اعتقادات مذهبی مردم و دوم ممانعت از  دسترسی عموم مردم به واکسنی است که احتمالاً در آینده برای مقابله با کرونا ایجاد می‌شود و  می‌تواند جان مردم را نجات دهد.

 

ادوارد جنر، پزشک و دانشمند انگلیسی نخستین کسی بود که اولین تزریق واکسن را با موفقیت در سال ۱۷۹۶ به سرانجام رساند. بسیاری ادوارد جنر را پدر علم ایمنی‌شناسی می‌دانند و بر این باورند که نتیجه کار او بیش از هر فردی به نجات جان انسان‌ها کمک کرده است. اما مخالفت با واکسن از این زمان آغاز نشد بلکه پیش از اولین تزریق واکسن صورت گرفت و در واقع زمانی که محققان در پی مطالعه و ابداع این روش بودند، رواج داشت. این مخالفت‌ها تا به امروز ادامه دارد، اما در ابتدای قرن بیستم از شدت آن کاسته شد.

از دهه ۷۰ میلادی جنبش‌های جدیدی علیه واکسیناسیون در کشور‌های غربی به طور علنی شکل گرفت. دلایل اصلی این مخالفت‌ها را می‌توان به ظهور شایعاتی از جمله غیرضروری بودن واکسن‌ها، مبارزه با قدرت گرفتن شرکت‌های داروسازی و شایعاتی درباره ارتباط میان واکسن و برخی بیماری‌ها دانست. یک نظرسنجی نشان می‌دهد که بلغارستان، لتونی و فرانسه بیشترین میزان واکسن گریزان را در میان کشور‌های اروپایی دارند. واکسن گریزان به افرادی گفته می‌شود که به دلایل اعتقادی، مذهبی و یا باور‌های غیرعلمی و یا خرافی در مقابل دریافت واکسن برای خود یا فرزندانشان مقاومت و مخالفت نشان می‌دهند. در حال حاضر حدود ۴۰ درصد جمعیت کشورهایی، چون فرانسه، لتونی و بلغارستان با تزریق واکسن به کودکان خود مخالفت می‌کنند.

 

نخستین واکسیناسیون‌ها در دوره‌ فتحعلی‌شاه صورت گرفت و چندان هم موفق نبود چراکه از طرف خارجی‌ها انجام شده بود و ایرانی‌ها نسبت به کار‌هایی که خارجی‌ها در بلاد اسلامی انجام می‌دادند، مشکوک بودند. این واکسیناسیون برای مقابله با آبله توسط انگلیسی‌ها انجام شد، اما فقط خانواده عباس‌میرزا فرزند فتحعلی‌شاه خود را در برابر آبله واکسینه کردند. در دوره امیرکبیر و هنگامی‌ که همه‌گیری آبله رخ می‌دهد، در سال ۱۲۶۶ هجری قمری به دستور امیرکبیر آبله‌کوبی یا به تعبیری واکسیناسیون صورت می‌گیرد. این کار با دستور امیرکبیر اجباری شد، اما مردم همچنان مسئله آبله‌کوبی را دسیسه‌ای از جانب کفار می‌دانستند و با باور‌های عامیانه خود از انجام آبله‌کوبی سر باز می‌زدند. امیرکبیر به ناچار جریمه‌ا‌ی پنج تومانی را برای کسانی که از آبله‌کوبی سر باز می‌زدند مقرر کرد؛ با این حال مردم دوباره از انجام آن امتناع کردند و بسیاری از آنان حاضر شدند به جای واکسن زدن جریمه پنج تومانی را بپردازند. در این میان داستانی نیز نقل می‌شود: «یک روز هنگامی که امیرکبیر به خاطر مرگ کودکانی که بر اثر آبله مرده بودند، گریه می‌کرد میرزا آقاخان نوری او را می‌بیند و دلیل گریه‌ امیرکبیر را از او می‌پرسد و متوجه می‌شود که این گریه به خاطر مرگ کودکان از آبله است. او می‌گوید اصلاً نباید آدمی مثل شما به خاطر مرگ کودکان عوام گریه کند. امیر ناراحت می‌شود و می‌گوید ما مسئول مرگ این‌ها هستیم. میرزا می‌گوید تقصیر شما نبود، آنها چون نادان و جاهل بودند، مردند. امیرکبیر می‌گوید ما مسئول جهالت آن‌ها هم هستیم.» پس امروز نیز اگر کسی کتاب پزشکی را آتش می‌زند یا حرم را لیس می‌زند، باید مانند امیرکبیر بگوییم ما مسئول این اتفاقات هستیم. ببینید ما چکار کرده‌ایم که این جهالت‌ها انجام شده‌اند.

اما از دوره‌ای که واکسیناسیون در ایران عمومی شد کمتر این مخالفت‌ها ابراز می‌شد و یا اینکه مجالی برای بیان آن وجود نداشت. اما طی سال‌های اخیر که دوباره طب سنتی ایران به صورت رسمی به عرصه عمومی و خدمات‌دهی به مردم بازگشته است، از جانب برخی مدعیان آن‌ها هر از گاهی زمزمه‌هایی در این رابطه شنیده می‌شود. این بار که این زمزمه‌ها همزمان با شیوع کرونا در کشور در فضای مجازی به گوش می‌رسد، برخی از سلبریتی‌ها یا خانواده‌های آن‌ها نیز به این جریان پیوسته‌اند.

 

اینکه آیا طب سنتی با واکسیناسیون مخالف است یا خیر، را باید متخصصان این حوزه پاسخ دهند. در همین رابطه مرتضی مجاهدی، دبیر کارگروه مبانی و ابزار تشخیص دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: در محافل دانشگاهی طب سنتی و در میان متخصصان این رشته که تسلط کاملی بر طب قدیم دارند، هیچ نکته‌ای مبنی بر عدم واکسیناسیون ذکر نشده است.

 

وی افزود: در این منابع بعضی از مصونیت‌ها در برابر بیماری‌های مختلف ذکر شده است؛ لذا با توجه به منطقی که بر پزشکی رایج و اصول پیشگیری و درمان طب سنتی حاکم است، هیچ منعی برای واکسن زدن نداریم. از سوی دیگر عموم متخصصان طب سنتی بر اجرای به موقع واکسیناسیون و پروتکل‌های خاص تأکید دارند.

این متخصص طب سنتی بیان کرد: موضوع واکسن نزدن در برخی از کشور‌ها، به سیاست‌های نظام سلامت آنان باز می‌گردد. در برخی از کشور‌های اروپایی بعضی از بیماری‌ها ریشه‌کن شده و دیگر حضور خارجی ندارد لذا بعضی از واکسن‌ها را حذف کرده‌اند. اما در کشور ما به دلیل شیوع برخی از بیماری‌های مسری مانند فلج اطفال در کشور‌های همسایه که همچنان می‌تواند تلفات بگیرد، منطقی‌ترین کار این است که بسیاری از مردم تحت پوشش نظام واکسیناسیون قرار گیرند تا کمترین آسیب را از این بیماری‌ها ببینیم.

 

دبیر کارگروه مبانی و ابزار تشخیص دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت، در ادامه با اشاره به بهانه‌های مذهبی برخی افراد در مخالفت با واکسیناسیون، گفت: اگر توصیه‌ای در رابطه با هر موضوعی از یک معصوم(ع) به ما رسیده، باید اثبات شود که نسبت این توصیه با معصوم در چه وضعیتی قرار دارد، آیا این توصیه سندیت دارد و دارای اعتبار است یا خیر؟ در مجموع بسیاری از توصیه‌هایی که مستمسک این جریان‌های افراطی قرار می‌گیرد، ارتباط مستند و اثبات شده‌ای با امام معصوم ندارند؛ بنابراین هر آنچه این افراد به صورت دلخواه از معصومین(ع) نقل می‌کنند، کارشناسی شده نبوده و سوء‌استفاده از اعتقادات مردم نسبت به آموزه‌های دینی است.

وی افزود: شک ندریم افرادی که از ماسک و پوشش دین برای درآمدزایی استفاده و خود را به عنوان درمانگر دینی معرفی می‌کنند، یا از سواد چندانی در مورد علوم حدیث برخوردار نیستند و یا اینکه همه آن‌ها را دانسته، اما از اعتقادات مردم سوء‌استفاده می‌کنند.

مجاهدی در ادامه با بیان اینکه منع کردن مردم از واکسیناسیون از هیچ منطق علمی و دینی برخوردار نیست، اظهار کرد: وقتی در حوزه پزشکی صاحب‌نظران با یک منطق عقلی تعریف شده به یک نتیجه می‌رسند که کاری باید انجام شود، در نظر فقه شیعه نیز آن کار ضرورت دانسته شده و باید انجام گیرد. اگر به بزرگان دین و مراجع تقلید مراجعه کنیم و منطق حاکم بر واکسیناسیون را مطرح کنیم، آن‌ها هم بر این نکته تأکید می‌کنند که این واکسیناسیون باید انجام گیرد و عدم انجام آن نیز ممکن است مورد اکراه این مراجع بزرگوار قرار گیرد. مراجع بزرگواری مانند آیات عظام مکارم شیرازی و سبحانی هم در این رابطه نظر خود را داده و فتاوایی در این رابطه دارند. مطالب منتسب به دین را به ویژه در حوزه بهداشت و سلامت باید از علمای بزرگ و مراجع دینی کسب اطلاع کنند.