تاملی بر تقریر جامعه‌شناختی از فیلم

محسن سلیمانی فاخر

فیلم ها می توانند یافته های متعدد و جزنگری در مورد جامعه و فرهنگ به مخاطب عرضه کنند. از یکسو ، فیلم ها می توانند نقش های اجتماعی را در یک برهه تاریخی و فرهنگی،مضامین جامعه شناسی را از دیدگاه های اخلاق ،ترس ها و امید های فرهنگی و بسیاری از جنبه های دیگر را مورد بحث قرار دهد.

از سویی دیگر بدیهیات محققان مطالعات جامعه شناختی سینما بر این است كه آثار سینمایی از اوضاع اجتماعی معینی ناشی می شود .لیکن سینما را نمی توان درک کرد مگر اینكه نخست ارتباط سینما را با اوضاع جامعه بررسی كرد.سینما با تغییرات اجتماعی و شریان های تفکر و اندیشه در هرعصری شکل می یابد چرا كه این هنر در بستر جامعه هویت و رشد می یابد و اگر چیزی خلاف این باشد جامعه شناسی سینما بی معناست.

تاثیر انکارناپذیر هنر بر شکل‌گیری فرهنگ درهر جامعه‌ای، زوایای مختلفی دارد.واقعیت این است که سینما یکی از بزرگترین ابرقدرت‌های فرهنگسازی در دنیاست که تاثیر کوچکترین نمای آن را می‌توان در اجتماع رصد کرد. لیکن سینما ابزاری برای نشان دادن فرهنگ‌ها و اندیشه‌هایی است که نمی توان با زبان وبیان روزمره بیان کرد.

از طریق بررسی فیلم از منظر جامعه‌شناختی،یک پژوهشگر می‌تواند با واکاوی یک اثردر قامت یک «شارح وضعیت اجتماعی و انسانی»،جامعه معاصر خود و جهانش را ‌در گرانیگاه جریان های اجتماعی ببیند و تحلیل کند.

چنین نقد و نَقبی به تبیین معانی متكثر علوم نظر می کند و متفاوت از بیان ضعف و کاستی هاست.برای اینکه یک تحلیل جامعه شناختی در مورد یک فیلم به تحریر درآید باید مراحلی را مورد تحقیق ، تفکر، نقد و تفسیر قرار داد.

استخراج مضامین جامعه شناختی از فیلم

چنین کاونده ای باید مضامین جامعه شناختی را در فیلم مشخص و نقطه گذاری کند.اینکه فیلم به چه روشی وقایع و واقعیت اجتماعی زمان خود را منعکس می کند وبه چه شکل آنها را تحریف می کند.آیا در فیلم نگرانی‌ها و مشکلات جهانی بشر منعکس می‌شود و اگر چنین است،چگونه؟ فیلم چقدر با ایده‌ها و تحقیقات جامعه‌شناختی تناسب دارد یا با آنها در تضاد است.

باید رصد کرد که در مورد رابطه بین فرد، جامعه و جریان تاریخ چه چیزی برای گفتن وجود دارد .

پیتر وولن معتقد است که با در اختیار داشتن دستور زبان سینما، میتوان به کشف معانی«متون فیلم» دست یافت. از نگاه وی « تفسیر یک فیلم عبارت از تشخیص این است که چگونه عناصر سمعی و بصری فیلم به عنوان نشانه عمل مینمایند»

ناصر تقوایی، معتقد است که «نماد به دو دلیل وجود دارد: برای گفتن آن چیزهایی که گفتنش ممنوع است؛ و برای انتقال آن رازهایی که حس میشود»

انتخاب مشاهدات و دریافت ها

از مشاهدات باید دریافت های ژرفی داشت ،در میدان دید باید مشاهده گری بی مبالات شد.گزاره های ناهنجار وهنجارمند را رصد کرد .مخمصه ها و محکمه های اجتماعی را دید،چالش های جامعه را در مقابل دید آورد.

این یافته ها که معطوف به محتوا است باید عمیق،آسیب‌شناسانه و مستدل باشد و با نگاه یک منتقد فیلم متفاوت باشد.

برای فهم سینما نمی توان از عناصر فرهنگی غفلت کرد.برای فهم بهتر چیستی ها می بایست سینما را به عنوان یکی از عناصر فرهنگی در نظر آورد و بعد در چارچوب فرهنگ،به فهم مولفه ها دست یافت .فیلم و سینما جزء جدایی ناپذیری از زندگی است.

بررسی جامعه‌شناختی نیاز به مشاهداتی موشکافانه دارد و بسیارعمیق تر از بررسی‌هایی است که بر امور بدیهی تمرکز می‌کند.

به عبارت دیگر سینما از منظر یك جامعه شناس مبنایی است كه او می تواند برای مطالعه علمی جامعه استفاده كند.سینما از این رویکرد از نگاه یک دانای کل قلمرو به تصویر کشیدن تقلاها و مواجهات انسانی در ظرف اجتماع است.

ایجاد استدلال جامعه شناختی

محقق باید یک استدلال جامعه شناختی ایجاد کند و با استفاده از شواهدی از فیلم،آنچه را که فیلم از نظر جامعه شناختی باید بگوید،را بازنمایی کند.

سینما،حامل و ناقل محتوا است.محقق باید وقایع داستان، توصیف سکانس های مهم و نقل قول‌های مستقیم از دیالوگ شخصیت‌ها را در تحلیل خود بگنجاند تا نظر و دیدگاه های بر گرفته از نظریات علمی تببین شود .

چنین پژوهنده ای باید بر بخش هایی از فیلم تمرکز کند که برای استدلال مهم و ضروری است.جامعه شناسان معتقدند كه كاركرد سینما بازكاواندن اوضاع و احوال جامعه و اسرار نهان است.

آنها با استدلال های خود نسبت به سینمای رئالیسم وواقع گرا، با بازکاوی شرح درد اشتیاق می خواهند واقعیت عینی و مشهودی آحاد جامعه را در زندگی روزمره تجربه، بازنمایی و بازشناسی كنند.

پودوفکین ، از نظریه پردازان فیلم ،بر این اعتقاد است که «فیلمساز توانایی دارد بیننده را چنان به تماشای یک رویداد سینمایی وا دارد که گویی آن رویداد، واقعی و حقیقی است. بیننده را نه درآشفتگی تاریخ که در وضوح واقعیت نظم یافته بر روی فیلم به پیش می برد و از این روی باید زیرکانه احساس و اندیشه اش را کنترل کند تا روابط پنهان موجود در واقعیت آشکار شود»

سینمای امروز،سینمای روایتِ خطیِ ساده نیست. سینمایی است که به دنبال سهیم دانستن مخاطب در داستان فیلم است و هرگونه تقدم و تأخری در باز گفت وقایع داستان، بایدحساب شده، آگاهی بخش و حاوی پیام خاصی باشد.

نتیجه گیری و مقدمه نویسی

نویسنده باید نتیجه دریافتی خود را ذکر کند و نشان دهد که چگونه با دیدگاه جامعه شناختی گسترده تر ارتباط دارد. می تواند در مورد ارتباط مداوم فیلم با رویدادهای جاری و روز جامعه معادله، مجادله و ارتباط معنایی ایجاد کند.

همچنین باید با مقدمه ای کاربردی ،فضای متن را برای وارد کردن خواننده و پرداختن به نکته اصلی مقاله فراهم کند. با پرسیدن یک سوال، بحث در مورد یک رویداد مهم در تاریخ، به اشتراک گذاشتن یک نقل قول از فیلم یا استفاده از تکنیک دیگری شروع کند تا خواننده را ترغیب کند تا به موضوعی که تحلیل شما به آن پرداخته است بیندیشد.

*منتقد سینما و پژوهشگر جامعه شناسی

گزارش خطا

پسندها:

اشتراک گذاری

فیسبوک سروش واتس‌اپ لینکدین توییتر تلگرام

برچسب‌ها:

محسن سلیمانی فاخر جامعه شناسی فیلم

اخبار مرتبط