آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن

جهانی شدن، مهمترین مسئله هستی شناسانه و معرفت شناسانه در دنیای معاصر به شمار می رود. مفهوم جهانی شدن در دهه هشتاد میلادی قرن بیستم در میان جامعه شناسان و اندیشمندان اجتماعی اهمیتی محوری یافت.

جهانی شدن پدیده ای است که در تصمیم گیری ها و فعالیت های فرهنگی، هنری، اجتماعی و اقتصادی بشر نقش محوری پیدا کرده است و  مرزهای جغرافیایی را در نوردیده است. جهانی شدن فرآیندی تدریجی و گاه پرشتاب است که موجب تغییر در ساختارها و مناسبات اجتماعی پیشین جوامع می شود و ویژگی های نوین شناختی و ادراکی در ذهنیت جمعی ایجادکرده است.

اما آن چه میان انسان امروز و انسان دیروز تفاوت ایجاد می کند، تفاوت در کم و کیف شناخت و آگاهی او به مسائل بشری است.  در عصر جهانی شدن توانایی فهم انسان به کلی از جهان، جامعه و انسان دگرگون گردیده است، والا ساختار زیست شناختی امروزین آدمی  با اجدادش  چندان تغییر نیافته است.
                                 
در فرایند جهانی شدن، تشدید آگاهیِ از جهانِ همراه با فهم عمیق تر  و گسترده تر به زندگی جمعی انسانی  (مادی و معنایی)، نوع بشر را به سوی نظام اجتماعی  واحد سوق داده است؛ البته این جهان، هرگز به شکل یکپارچه و یک دست مبدل نمی شود.

 رولند رابرتسون، جامعه شناس انگلیسی و نویسنده ی کتاب «جهانی شدن» بر این نظر است که هر چند جهان بشری، یک نظام واحد است، اما اکنده از تفاوت ها و تعارض ها است، تا آنجا که برخی از دانشمندان علوم اجتماعی، جهانی‌شدن را فرایندی یکسان ساز و در عین حال  واکنشی تفاوت آفرین در برابر یکدست سازی ها  تلقی می کنند. جهانی که توامان بکسان ساز و تفاوت آفرین است.

در این  دنیای جهانی شده مقوله ی «تعلیم و تربیت» با « توسعه دانش و توسعه اجتماعی» ارتباط عمیق تر و تنگاتنگ تری با یکدیگر پیدا کرده است. بدین معنی که در زمینه ی تعلیم و تربیت جهانی شده،  جهت گیری های هستی شناختی، معرفت شناختی و جامعه شناختی به کلی  نسبت به دنیای قدیم دگرگون گشته است به گونه ای که حاملان انتقال دانش و معرفت تغییر یافته اند و یا حاملان دانش نوعی بازاندیشی  و بازنگری تکوین یافته است.

در واقع تعلیم و تربیت جهانی شده، همت خود را به خصوص توسط معلم، معطوف به آن ساخته که به جای انتقال اطلاعات، به سازماندهی  ابداع ترکیب های نوین اطلاعات و تولید سیال  معرفت روی بیاورد. این امر فرایند آموزش  و پرورش را از رابطه عمودی  و یک سویه  به سوی رابطه افقی و شبکه ای سوق داده است.

نظام آموزش جهانی، موضوع  «پایین بودن کیفیت نظام های آموزشی» را مطرح کرده است. نظام های آموزشی تاکنونی، هوش و استعداد دانش‌آموزان را دست کم گرفته است. اما نظام آموزش جهانی شده به عنصر دانش آموز مستقل و خود یادگیرنده  همراه با سرفصل های بازاندیشی شده را برای بهتر شدن کارایی مدارس و غنی‌سازی روش های «تدریس» و «آموزشِ» به دانش آموزان ارائه می کند و از ابزارهای یادگیری جدیدی بهره مند است. معلم در این نظام نوین نه عقل کل، بلکه یک مربی در حال یادگیری است. معلم و دانش آموز هر دو به هم می آموزند و دانش و معرفت را با هم خلق می کنند.

در حوزه ی کلان آموزشی جهانی شده، سیمای جدیدی از مفهوم شهروندی با عنوان «شهروند جهانی» شکل می گیرد و نظام های آموزشی کشورهای مختلف را بر آن می دارد تا برای آماده کردن جوانان برای کارکرد مؤثر در عصر جهانی شدن، در برنامه های خود تجدید نظر کنند و ارزش ها و مهارت هایی را به فراگیران بیاموزند تا بتوانند در ابعاد محلی و  بین المللی برای بهسازی زندگی جمعی و توسعه معارف بشری نقش مؤثرتری ایفا کنند.

انديشمندان تعلیم و تربیت  و صاحبنظران جامعه شناسی آموزش و پرورش براي سرمايه ي انساني جايگاه رفیعی در عصر جهاني شدن لحاظ کرده اند، زيرا بدون انسان متفکر و خلاق  تلاش وی به دستیابی ساير منابع و سرمايه ها مانند سرمایه های اقتصادی اثر چندانی نخواهد داشت.

سرمايه ي انساني شامل دانش، مهارت ها، توانمندي ها، استعدادها، خلاقيت، سلامت، اشتغال، منش، عادات و ويژگي هاي شخصيتي و اجتماعي، انگيزه يا روحيه ي مردم و ساير صلاحيت ها و شايستگي هاي ملموس و ناملموس موجود در شهروندان يك كشور است كه آنان را قادر مي سازد از  توانايي های خود در فرايند توسعه به طور اعم و توسعه فرهنگی  به طور اخص استفاده کنند.  

هم چنین سرمايه ي اجتماعي به روابط و ارتباطات بين فردي، تشكيل گروه ها و انجمن هاي مدني و اجتماعي، توسعه ي اعتماد و همكاري جمعي، به اشتراك گذاردن عقايد، احساسات و تمايلات و نيل به تفاهم جمعي و گروهي و دستيابي به ادراكات و ارزش هاي مشترك دلالت دارد و آموزش و پرورش،گرانیگاه  پیشرفت و گسترش اعتماد جمعی برای بهبود زندگی اجتماعی حال و آینده است.

بایدخاطرنشان کرد که شیوه های  تربيتي جدید و آگاهي خانواده ها از كاربرد علم و دانش روز، برای توسعه اجتماعی و آگاهی شهروندانِ آینده در یک نظام جهانی واحد، با تعامل، همكاري و توسعه آموزشی  و تربیتی فرزندان، همبستگي معناداري به وجود می آورد. نقشی که آموزش و تربیت جهانی شده در پیشرفت فردی و جمعی بشر ایفا می کند، ضامن بقا و همبستگی عام بشر خواهد بود.

در آموزش و پرورش جهانی شده  بر اهميتِ نقشِ فعالِ و مشارکتی خانواده ها در  روند پيشبرد برنامه های  آموزشی، آشنايي آن ها با ابزار ها و فنون  تعلیم و تربیت جديد تاکید می شود و يادگيريِ شبکه ای به دور از هرگونه تعصب جهت نهادینه کردن ارزش های عام  بشری اهمیت وافر پیدا می کند.
 
مدرسه، یک «نهاداجتماعی» واسط بین خانواده و جامعه است تا کودک بتواند به واسطه آن آمادگی لازم را برای حضور  و زندگی در دیگر  نهادهای  اجتماعی مانند نهاد اقتصاد و کار وشغل کسب کند . بدین ترتبیب  رسالت آموزش و پرورش جهانی شده این است که تعلیم و تربیت در خانواده را با الگوهای تعلیم وتربیت نوین  در مدرسه تلفیق کند. تعلیم و تربیتی که دانش آموز را هم در حوزه صمیمیت و همدلی و هم در حوزه کارایی و مهارت ورزی و هم در حوزه شهروندی و مسئولیت اجتماعی قادر و توانا سازد.

در  فرایندجهانی شدن ، آموزش و پرورش جدید، خود را از تجارب گذشتگان بی بهره نمی سازد، بلکه از میراث فکری  و اندوخته های اخلاقی و معرفتی که از پیشینیان  به ارث رسیده در قامتی نوین برای بهزیستی زندگی احاد بشر  بهره مند می شود.

منابع:

الف)کتاب:

* جهانی شدن(تئوری های اجتماعی و فرهنگ جهانی): رولند رابرتسون، ترجمه کمال پولادی، نشر ثالث 1394
* آموزش و پرورش تطبیقی: احمد آقا زاده، نشر سمت 1379    
* آموزش و پرورش فرهنگ ها و جوامع: لوتان کوی، ترجمه: دکتر محمد یمنی دوزی سرخابی، نشر سمت
* میان گذشته و آینده: هانا آرنت، ترجمه سعید مقدم، نشر اختران 1388
* عدالت به مثابه انصاف: جان راولز، ترجمه: عرفان ثابتی، انتشارات ققنوس.تهران1394
* نظريه هاي برنامه درسی: جان میلر؛ مترجم: محمود مهر محمدی، انتشارات سمت.تهران 1390
* اقتصاد ایران در بستر جهانی شدن: محمد مهدی بهکیش، نشر نی 1377
* وضعیت پست مدرن: گزارشی درباره دانش: ژان فرانسوا لیوتار ترجمه: حسینعلی نوذری. انتشارات گام نو.تهران : 1380

ب) مقالات:

* كاركردهاي سياستگذاري آموزشي در نظام تعليم و تربيت: علیرضا حیدری(استاديار مطالعات اجتماعي پرديس نسيبه دانشگاه فرهنگيان)؛ فصلنامه علمي - پژوهشي سياستگذاري عمومي، دوره ٦ ، شماره ١ ، بهار 1399
* نقش تربيتي خانواده هاي سنتي و مدرن بر پيشرفت تحصيلي فرزندان : دکتر سيد مرتضي علوي اعلاء ، دوفصلنامه مدیریت و برنامه ریزی در نظان های آموزشی.
*جهانی شدن، انقلاب اطلاعاتی و تعلیم و تربیت: با تاکید بر دیدگاه ژ. ف. لیوتار، دکتر خسرو باقری. فصلنامه نوآری های آموزشی.شماره8، تابستان1383
*جهانی شدن و ضرورت آموزشی عمومی در تربیت شهروند جهانی: زهرا رشیدی، استادیار مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی. نامه آموزشی عالی، شماره سی وهشتم، تابستان 1396

*کارشناس فرهنگی سازمان