آسیب‌شناسی کیفیت آثار و محصولات فرهنگی/3
شاه‌آبادی: اصالت منشاء کیفیت محصول فرهنگی‌ست
نویسنده و مدیر سابق انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، اصالت و تخصص را مهم‌ترین عامل ارتقای کیفیت محصولات فرهنگی می‌داند.
حمیدرضا شاه‌آبادی در گفت‌وگو با شهر درباره معیارهای محصول فرهنگی باکیفیت گفت: محصول فرهنگی زمانی میتواند باکیفیت و موفق باشد که بر مبنای یک نیاز واقعی شکل گرفته باشد. از طرف دیگر پاسخگویی به این نیاز باید بر اساس خواست مخاطب آن محصول صورت گیرد و نه بر اساس خواست تولیدکننده.
محصول فرهنگی باید با مخاطب صادق باشد
وی ادامه داد: گاه ممکن است پاسخی به یک نیاز داده شود که لزوما پاسخ صحیحی نیست. درحالی‌که پاسخگویی صحیح به نیاز مخاطب است که اهمیت دارد. از طرف دیگر مهم این است که ما در مواجهه با یک محصول فرهنگی احساس دروغ شنیدن نکنیم و چیزی به ما نشان داده نشود که با اصل آن محصول ماهیت متفاوتی دارد.
مدیر سابق انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افزود: برای مثال گاه با این مسئله مواجه می‌شویم که از عنوان یک کتاب موضوعی برمی‌آید که آن را به هیچ عنوان در محتوای کتاب نمی‌یابیم. در چنین صورتی مخاطب حس می‌کند دروغ شنیده و عمدا توسط تولیدکننده گمراه شده است.
مخاطبان بهترین معیارهای سنجش کیفیت یک محصول فرهنگی‌اند
شاه‌آبادی گفت: اما به گمان من بهترین، معتبرترین و موثق‌ترین نظر درباره یک محصول فرهنگی را می‌توان بلافاصله پس از استفاده آن، از مخاطبان شنید. یعنی نخستین نظری که مخاطب بلافاصله پس از استفاده از یک محصول فرهنگی درباره آن اظهار می‌کند، معتبرترین آن‌هاست و هر چقدر در سنجیدن یک محصول به مباحث نظری نزدیک‌تر شویم، دقت این سنجش کمتر خواهد بود.
وی درباره دلیل تاثیرگذاری اندک فعالیت دستگاه‌های فرهنگی با وجود امکانات گسترده‌ای که در اختیار دارند، اظهار داشت: این دستگاه‌ها معمولا در شبکه‌ای از تعاریف غلط کار می‌کنند و عموما تعاریف خود را از ساختار درونی خود کسب می‌کنند، نه از مخاطب. به همین دلیل نیز در تعاملات داخلی به پاسخ این سوالات می‌رسند و کمتر به انتظارات و نیازهای واقعی مخاطب می‌پردازند.
دستگاه‌ها فقط به سوالات فرضی خود پاسخ‌های فرضی می‌دهند
این نویسنده ادامه داد: در واقع در این دستگاه‌ها، سوالاتی فرضی طرح می‌شود که ممکن است هیچ ارتباطی به سوالات و نیازهای مخاطب نداشته باشد و به همان نسبت نیز پاسخ‌هایی فرضی برای این سوالات فرضی یافت می‌شود که طبیعتا بدون در نظر گرفتن مخاطب یافت شده‌اند و به این ترتیب با شکل‌گیری شبکه‌ای در هم تنیده از سوالات فرضی و پاسخ‌های فرضی، محصولاتی تولید می‌شود که هیچ ارتباطی با مخاطب برقرار نمی‌کند.
وی درباره راهکارهای افزایش تولید محصولات فرهنگی باکیفیت گفت: ارتباط موثر با مخاطبان و شناخت نیازها و سلایق آنان در درجه نخست اهمیت قرار دارد. پس از تشخیص نیازها و سلایق مخاطب، انتخاب کاربردی‌ترین و کارشناسانه‌ترین راه‌ها برای پاسخگویی به این نیازها و سپردن امر پاسخگویی به افرادی که در کارشان متخصص‌اند و در واقع کارشناسان اصلی‌اند نه جعلی، مرحله بعدی تولید یک محصول باکیفیت است.
شاه‌آبادی یادآور شد: در هر پیشه و رشته‌ای، افراد اصلی و افراد جعلی وجود دارند؛ افراد اصلی کارشناسانی‌اند که کارشان را به‌خوبی بلدند و در رشته و تخصص خود، پله پله بالا آمده‌اند و سختی‌های ویژه آن راه را چشیده‌اند؛ ولی افراد جعلی صرفا مدعی هستند و معمولا کوتاه‌ترین راه‌ها و راه‌های میان‌بر را برای پیشرفت انتخاب کرده‌‌اند.
کارشناس جعلی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز مخاطب باشد
وی افزود: کارشناسان جعلی نیز بنا به دلایل مختلف، ممکن است در مقام پاسخگویی به نیازهای فرهنگی مخاطبان قرار گیرند؛ ولی از آن‌جا که تخصص آن‌ها جعلی است، پاسخشان به نیازهای جامعه نیز پاسخ‌هایی جعلی خواهد بود و نمی‌تواند مخاطب را راضی کند.
این نویسنده تاکید کرد: امر پاسخگویی باید به افراد اصلی سپرده شود و به اعتقاد من اصالت در هر سمت و در هر پیشه‌ای اهمیت ویژه دارد.
شاه‌آبادی درباره تاثیر هنر و ادبیات در ارتقای کیفیت آثار، محصولات و فعالیت‌های فرهنگی گفت: قاعدتا بیشتر فعالیت‌های هنری و ادبی در قالب محصولات فرهنگی عرضه می‌شوند و همه کتاب‌‌ها، فیلم‌‌ها، کنسرت‌ها و تئاترها به‌نوعی محصولات فرهنگی محسوب می‌شوند که به دنبال برقراری ارتباط با مخاطب‌اند.
وی اظهار داشت: این محصولات چکیده تجربیات تولیدکنندگان و حاوی نگاه جهان‌شناختی آنان هستند و اگر این تجربیات جهان‌شناختی به‌شیوه‌ای درست، در قالبی مطمئن عرضه شود، میتواند بسیار تاثیرگذار باشد.
مدیر سابق انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افزود: ما به آثار هنری مراجعه می‌کنیم تا پاسخی برای سوالاتمان بیابیم و اگر هنری که به آن رجوع می‌کنیم اصیل باشد، میتواند پاسخ‌های مناسبی از آن دریافت کرد. در واقع هنر اصیل میتواند منشا شکل‌گرفتن محصول فرهنگی باکیفیت باشد.