به گزارش شهر، گالری ماه مهر عصر جمعه 12 مهرماه میزبان مجموعه‌ای از آثار پرویز تناولی با عنوان «مجسمه‌های کوچک» بود. همچنین در این مراسم از کتاب تازه او با نام «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» رونمایی شد.
مجسمه‌سازی در ایران؛ از فرهاد کوه‌کن تا علی‌اکبر حجار
تناولی در این مراسم درباره مجسمه‌های به نمایش گذاشته شده در نمایشگاه گفت: مجسمه‌های حاضر در این نمایشگاه طی سال‌های اخیر و در بینابین مجسمه‌های بزرگ ساخته شده‌اند. در واقع این کارها به عنوان ثبت افکار من هستند و در آینده اگر فرصت کنم از روی این مجسمه‌های کوچک نمونه‌های بزرگشان را خواهم ساخت.
او همچنین درباره کتاب تازه‌اش «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» گفت: در این کتاب به مجسمه‌سازان ایرانی از فرهاد کوه‌کن گرفته تا علی‌اکبر حجار اشاره شده است. فرهاد کوه‌کن که همه او را به خاطر داستان‌های عشقی‌اش می‌شناسند، از مجسمه‌سازان ایرانی بوده که من او را به عنوان مبدأ در نظر گرفتم. بعد از تمام تلاش‌هایی را که در هنر مجسمه‌سازی از اوایل اسلام و دوره سامانیان صورت گرفته مورد مطالعه قرار دادم. پادشاهان این دوره کاخ‌هایی به سبک عمارات ساسانی و توأم با مجسمه ساخته‌اند که از فعالیت‌های مجسمه‌سازی در ایران محسوب می‌شود.
پرویز تناولی افزود: مجسمه‌سازی قبل از اسلام در ایران خیلی غنی بوده است. بعد از سامانیان هم سلسله‌های دیگری از جمله غزنویان و سلجوقیان از مجسمه‌ها در کاخ‌های خود استفاده می‌کردند. من تمام تلاش‌های ایرانیان در زمینه زنده نگه داشتن این هنر را که نسل به نسل حفظ شده و در قالب وسایل کاربردی مثل سرمه‌دان، قاب‌دان، قفل و دستگیره بروز کرده، گردآوری و تدوین کردم.
تناولی همچنین عنوان کرد: مجسمه‌سازی در ایران در زمان صفویان به دوره درخشان خود رسید. نمونه‌های زیبایی که در کاخ چهل‌ستون وجود دارد گواه این مدعا است. کریمخان زند نیز در زمان حکومت خود به این هنر توجه خاصی داشت و مجسمه‌سازان معروف زمان خود را در شیراز جمع کرد تا آثار ارزشمندی را خلق کند. فتحعلی‌شاه قاجار نیز هر چند در میان ایرانیان فرد موجهی نیست اما به هنر مجسمه‌سازی علاقه داشت و به هنرمندان سفارش می‌داد تا مجسمه‌های زیبایی را روی تخت‌ها و سنگ قبرهای خاندانش درست کنند. سرانجام در زمان ناصرالدین‌شاه بود که پای مجسمه‌سازی غربی به ایران باز شد.
این هنرمند درباره هدف خود از تألیف این کتاب گفت: یک بار یکی از دوستانم به من گفت: تو به این مملکت بدهی داری و باید از طریق اطلاعات و نوشته‌هایی که در اختیار داری دین خود را ادا کنی. بنابراین تصمیم گرفتم تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ مجسمه‌سازی ایران را به صورت یک کتاب تدوین کنم.
او ادامه داد: تألیف این کتاب حدود 10 سال زمان برد. البته 10 سال را به طور مداوم روی این اثر کار نکردم اما از آغاز تألیف تا پایان آن 10 سال طول کشید. طی این مدت کتاب‌های دیگری هم از من منتشر شد اما اهمیت این کتاب به دلیل زمانی که برای تحقیقات در آثار موجود در موزه‌های داخلی و خارجی و مجموعه‌های شخصی صرف شد، بیشتر است.
پرویز تناولی هنرمند محبوب من است
در بخش دیگری از این مراسم دکتر علیرضا سمیع‌آذر درباره کتاب «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» گفت: پس از صحبت در رونمایی از ترجمه مجموعه آثار پرویز تناولی به زبان انگلیسی، این افتخار بزرگ نصیب من شده که در زمینه کتاب هنرمند محبوبم پرویز تناولی صحبت کنم.
در کنار همه دستاوردهای عظیم فرهنگی و هنری او و خلق آثاری که جایگاهش در سطح منطقه و بین‌الملل بالا برده و همچنین ترجمه هنرجویانی که هم‌اکنون برخی از آن‌ها جزو مطرح‌ترین هنرمندان حوزه هنر مجسمه‌سازی هستند، اینک بخش دیگری از تلاش‌های این هنرمند را در قالب انتشار کتاب شاهد هستیم.
او افزود: تناولی علاوه بر اینکه یک هنرمند بزرگ، معلم کبیر و مجموعه‌دار مصمم است، با اهتمام وسیع خود و تحقیقات و پژوهش‌های بسیار، کتابی را منتشر کرده که ارزش آن کمتر از سایر فعالیت‌های او نیست. در فرصت اندکی که برای تورق این کتاب در اختیار داشتم، متوجه شدم که از یک دوره اساطیری و با فرهاد کوه‌کن آغاز می‌شود که به دلیل حجم داستان‌های رمانتیک درباره او به این بخش از شخصیت‌اش توجه خاصی نشده اما در تاریخ طبری اشاره‌هایی به آن شده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: کتاب با نگاه واقع‌بینانه دوره‌های مختلف مجسمه‌سازی در ایران را شرح می‌دهد. از دوره شکوه‌مند ساسانی که آثار ارزشمندی خلق شدند گرفته تا دو قرن خاموشی این هنر در دوران پس از ظهور اسلام. همچنین رونق و شکوه مجسمه‌سازی در دوره حکومت سامانیان، غزونیان و سلجوقیان و رکود آن در زمان حمله مغول به ایران مورد کنکاش و بحث قرار گرفته است.
سمیع‌آذر همچنین گفت: این بررسی تا زمان رشد و شکوفایی مربوط به دوره تیموریان، زندیه، افشاریه و قاجار که عصر طلایی در هنر مجسمه‌سازی محسوب می‌شود، ادامه پیدا می‌کند و ما با چهره‌هایی مانند علی‌اکبر حجاز مواجه‌ایم که مجسمه‌ساز مشهور درباره فتحعلی‌شاه و ناصرالدین شاه بود.
او در ادامه با بیان اینکه در کتاب اسامی هنرمندان به ندرت ذکر شده، اظهار کرد: متأسفانه با وجود اشاره کتاب به آثار متعدد و دسته‌بندی‌های مختلف، به نام‌ها و اسامی هنرمندان توجه نشده است.
تناولی برای تألیف این کتاب از منابع مختلفی که در اختیارش بوده، استفاده کرده است. از جمله کتوب تاریخی کلاسیک و متأخر نوشته‌های مستشرقینی که با سفر به ایران و دیدن آثار و اشیاء، یادداشت‌هایی به تفصیل در این باره نوشته‌اند، برخی منابع خارجی که به زبان انگلیسی موجود است و در کل منابعی که به نوعی به آثار حجمی ساخته شده در ادوار مختلف در ایران اشاره‌هایی داشته‌اند. همچنین استفاده از پژوهش‌های علمی غرب و اشیایی که در موزه‌های داخل و خارج هستند از مهم‌ترین منابع مورد استفاده تناولی بوده‌اند. او از آثار موجود در مجموعه داوود خلیلی، مجموعه‌دار ایرانی مقیم لندن نیز استفاده کرده است.
کتاب تناولی فتح‌بابی برای تحقیق و پژوهش در هنر ایران است
سمیع‌آذر در بخش دیگری از سخنانش به هنر مجسمه‌سازی در ایران اشاره و عنوان کرد: اشیایی که در طول سال‌ها به دست هنرمندان ایرانی ساخته شده، هیچ‌گاه به عنوان مجسمه پذیرفته نشده‌اند. این کتاب در واقع آغازی است برای توجه به جنبه هنری این اشیاء که شامل نقش‌برجسته‌ها، تندیس‌ها، سردیس‌ها و نیم‌تنه‌ها و همچنین حیواناتی می‌شود که ساخت آن‌ها در ادوار مختلف رایج بوده است. از جمله شیرسنگی، بزبالدار و دیگر حیوانات اساطیری.
او افزود: برخلاف نگاهی که غربی‌ها به مجسمه‌سازی ایران دارند، تفاوت این هنر در ایران نسبت به ممالک اسلامی دیگر، رایج بودن سبک فیگوراتیو است. هنرمندان ایرانی در بازتولید اشیاء خیلی کم به انتزاع و آبستره پناه برده‌اند. کتاب «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» با وجود همه ارزشمندی و غنای خود نقطه آغازی است برای گشایش افق جدید در حوزه هنرهای حجمی. امیدواریم که در آینده هم تحقیقاتی با عناوین دیگر در این زمینه و با در نظر گرفتن بستر سیاسی، اجتماعی و فکری انجام بپذیرد.
این استاد دانشگاه درباره ویژگی‌های خاص مجسمه‌سازی در ایران گفت: مجسمه‌سازی هرگز در مملکت ما جنبه یادمانی نداشته و بیشتر از نظر معنایی و مفهومی ارزش‌گذاری شده است. ما در طول این سال‌ها به نوعی با یک نمادگرایی مفرط در مجسمه‌سازی مواجه بوده‌ایم. ما خیلی به ندرت مجسمه‌هایی داریم که رئال باشند، حتی پیکره‌هایی که از حیوانات ساخته شده جنبه آیکونیک دارند و واقع‌گرا نیستند. می‌تواند در این زمینه هم تحقیق و پژوهش صورت بگیرد.
او ادامه داد: در مجسمه‌سازی ایرانی هم مثل تعزیه، فیگور را به نوعی نماد تبدیل کرده‌اند. مثل بالدار کردن بزها یا تغییر در فرم صورت شیر که به نوعی نماد یا استعاره تغییر معنی داده است. همچنین توجه به وامدار بودن مجسمه‌سازی ایران به ادبیات می‌تواند دست‌مایه تألیف کتاب باشد. از گذشته بر این اعتقاد بوده‌اند که نظم و نثر، الهامی برای تجسم ایده‌ها و اندیشه‌ها بوده و این هنر هم مثل نقاشی، عمیقا وامدار ادبیات است.
دقت و وسواس تناولی در مراحل انتشار کتاب قابل تحسین بود
در ادامه این مراسم محمودرضا بهمن‌پور مدیر نشر نظر که کتاب «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» را منتشر کرده است، گفت: باعث خوشحالی است که کتابی در حوزه هنر مجسمه‌سازی را کسی تألیف کرده که هنرمند بزرگی در این حوزه محسوب می‌شود. با توجه به اینکه تاکنون هیچ اثر کامل و قابل رجوعی در زمینه مجسمه‌سازی در ایران وجود نداشته است، انتشار این کتاب فتح‌بابی خواهد بود برای تدوین و انتشار منابعی که هنر ایرانی را معرفی و بررسی می‌کند.
او افزود: نشر نظر تاکنون با هنرمندان و مولفان بسیاری همکاری کرده است اما این کتاب جزو درخشان‌ترین کتاب‌هایی است که در زمینه هنر وارد بازار کتاب شده است. کمترین پدید‌آورنده‌ای است که پیگیر کارهای چاپ و نشر کتابش باشد اما توجه آقای تناولی و دقت و وسواس او تا لحظه‌های آخر آماده شدن کتاب قابل تحسین است. دقتی که فراتر از یک تاریخ‌نگاری ساده بوده و بدون لفاظی پایه و مقدمه‌ای است که برای تدوین کتاب‌های مهم در زمینه کتاب‌های تجسمی در ایران.
بهمن‌پور در پایان خاطر نشان کرد: زمزمه‌هایی برای تدوین جلد دوم و سوم این کتاب شنیده می‌شود که اگر به حقیقت بپیوندد یک دوره کامل با موضوع حیات مجسمه‌سازی در ایران خواهیم داشت که گامی در جهت گرامی‌داشت فرهنگ وهنر ایرانی است.
در پایان این مراسم از کتاب «تاریخ مجسمه‌سازی در ایران» رونمایی شد.
نمایشگاه مجسمه‌های کوچک پرویز تناولی به مدت یک ماه از 12 مهرماه در گالری ماه مهر واقع در بلوار آفریقا، کوچه نیلوفر، پلاک 7 دایر خواهد بود.
