تهران امسال ۲۳۰ ساله شد

سیدمحمدعلی جمالزاده، بیش از هشتاد سال پیش در مقاله‌ای با عنوان «طهران» در روزنامه کاوه می‌نویسد: «آغاز اهمیت شهر طهران را باید از آغامحمدخان قاجار دانست که از سنه ۱۲۰۲ طهران را پایتخت خودقرار داد». اما، ناصر نجمی در کتاب «دارالخلافه تهران»، سال ۱۲۰۰ هجری قمری را آغاز پایتخت شدن تهران می‌داند. درحالی که، «ح. م. زاوش» در کتاب «تهران در گذرگاه تاریخ ایران»، آغاز پایتختی تهران را مقارن با ۱۲۱۱هجری قمری ذکر می‌کند. از طرفی، فرهنگ معین بدون ذکر ماخذ، سال پایتختی تهران را ۱۲۱۰ذکر کرده است. به نظر می‌رسد مشکل در تطبیق سال‌های هجری قمری با هجری شمسی و میلادی است، که موجب مسامحه و اشتباه شده است. اما اغلب صاحب نظران درسال ۱۲۰۰ هجری قمری وحدت نظر دارند. از جمله محمدحسن اعتماد السلطنه در کتاب «مرآت البلدان» که معتبر‌ترین سند تاریخی درباره تهران است؛ سال ۱۲۰۰ هجری قمری مورد تایید قرار گرفته است. نویسنده مرات البلدان با صراحت و با ذکر روز و ماه آورده است: «در روز یکشنبه یازدهم شهر جمادی الاولی هزار و دویست هجری که روز نوروز بود، آغا محمدخان قاجار در تهران جلوس نموده، سکه زدند، و... از آن وقت این شهر را دارالخلافه خواندند و پایتخت سلسله قاجار گردید».

با استناد به مرآت البلدان، تهران در همان سال ۱۲۰۰ هجری قمری، یعنی سال جلوس آغامحمدخان به عنوان پایتخت و دارالخلافه تعیین شده است. و در سال‌های ۱۲۰۹ یا به روایتی ۱۲۱۰ و حتی ۱۲۱۱ فقط مراسم تاجگذاری برگزارشده و نامی از اعلام مجدد پایتختی تهران به میان نیامده است. 

 

دکتر حسین کریمان نیز در کتابش، «تهران در گذشته و حال» سال ۱۲۰۰ را تایید کرده است. دکتر کریمان با استناد به مطالب مندرج در مرآت البلدان و همچنین با استناد به ملحقات «روضه الصفا»، این سال را تایید می‌کند. احمد بیرشک در سال ۱۳۶۴ و در کتاب «گاهنامه تطبیقی سه هزارساله» آورده است: «اگر سال ۱۲۰۰هجری قمری را به عنوان سال پایتختی تهران بپذیریم، دویستمین سال پایتختی آن براساس سال شمسی – ۳۶۵ روز- مصادف با نوروز ۱۳۶۴ هجری شمسی و ۱۴۰۵ هجری قمری است». که با این استدلال، نوروز ۱۳۹۴ مصادف با دویست و سی امین سال پایتختی تهران است.

لازم به ذکر است در کتاب معتبر «گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله» شادروان احمد بیرشک، به روش علمی و ریاضی دقیق، جداول تطبیقی تاریخ‌های هجری قمری، شمسی، میلادی، و حتی تا انطباق روز‌ها و ایام هفته نیز در جداول تنظیم شده است. بر این اساس، سال ۱۲۰۰ هجری قمری برابر است با ۱۱۶۴ هجری شمسی و مطابق است با ۱۷۸۵ میلادی. دکتر بیرشک می‌نویسد: «سال ۱۳۶۴ مطابق با ۱۹۸۵ میلادی، دویستمین سال پایتختی تهر ان است، و سال ۱۳۶۸ را به استناد آنچه که مؤسسه تحقیقاتی CNRS و انجمن ایران‌شناسی فرانسه، به غلط دویستمین سال پایتختی تهران اعلام کرده بودند، اشتباه محض است». به عبارت دقیقتر، تهران در سال ۱۳۶۴ یک پایتخت دویست ساله، در سال ۱۳۶۸ یک پایتخت دویست و چهارساله، و در سال ۱۳۹۴ یک پایتخت دویست و سی ساله است.