به گزارش اختصاصی پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، 28 مهر سال ۱۲۲۷ شمسی «میرزا محمدتقی خان فراهانی» ملقب به امیرکبیر صدارت خود را بر ایران قجری آغاز کرد و شد «امیرکبیر». وی در خلال سال های ۱۲۱۴ تا ۱۲۲۲ هجری قمری در محله پایین روستای هزاوه به دنیا آمد.
دوران کودکی امیر کبیر در روستای هزاوه سپری شده است، اینکه امیرکبیر تا چندسالگی در هزاوه بوده محل اختلاف است، برخی گفته اند تا ۶ سالگی و برخی هم گفته اند که امیرکبیر تا ۹ سالگی در روستای هزاوه زندگی می کرده است.
حدود ۴۰ سال پس از قتل امیر کبیر، ناصرالدین شاه قاجار به دنبال نشانی از امیرکبیر به روستای هزاوه سفر می کند و بر اساس نوشته خودش از محله میرزاتقی خانی عبور می کند و جمعیت زیادی هم به استقبال وی شتافته اند.
خانه امیر کبیر
در سال ۱۳۳۵ شمسی، استاد ابراهیم دهگان طی مسافرتی به روستای هزاوه با عده ای از پیرمردان هزاوه مصاحبه کرده و جویای محل دقیق خانه امیرکبیر می شود؛ در این باره می نویسد «محله پایین هزاوه پایین یال قاضی ، نزدیک جوی آب . . . »، این نشانی دقیقا همان کوچه ای است که در حال حاضر خانه امیرکبیر در آنجا قرار دارد.
البته برخی از مطلعین روستای هزاوه که نگارنده با آنها در این باره صحبت کرده و اکنون در قید حیات نیستند، محل خانه امیرکبیر را با مقدار کمی فاصله از خانه فعلی می دانند.
به هر صورت در سال ۱۳۵۱ مرحوم حجت الاسلام علی رجبی دوانی پژوهشگر و مورخ معاصر به هزاوه مسافرت کرده و با برخی از اهالی از جمله مرحوم حاج مصطفی عسگری هزاوه مصاحبه کرده و از محل زادگاه امیر کبیر دیدار می کند.
مرحوم حسن قاسمخانی هزاوه نیز که از اقوام نسبی امیر کبیر هست طی مصاحبه هایی که با عباس شادلو داشته خانه امیرکبیر را نزدیک خانه فعلی معرفی کرده است.
به هر صورت موضوع تملک خانه امیرکبیر تا سال ها بعد در دستور کار ادارات دولتی قرار نمی گیرد تا اینکه در سال ۱۳۸۴ اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی طی پیگیری های طولانی این خانه را به مبلغ ۸۵ میلیون تومان از وراث مرحوم حاج علی اکبر برادران خریداری و تملک می کند، این خانه در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۸۹ با شماره ۲۹۷۰۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
از سال ۱۳۹۱ برنامه بازسازی خانه امیرکبیر در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی قرار گرفته و به ویژه در سال های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ با تخصیص مبلغ ۷۵۰ میلیون تومان، این خانه به طور کامل باز سازی و آماده بهره برداری می شود ، اما به دلیل روشن نبودن نوع کاربری آن مورد بهره برداری قرار نمی گیرد.
در دی ماه سال ۱۳۹۸ هیئت امنای خانه امیرکبیر با عضویت آقایان سید احمد سجادی هزاوه، حاج احمد امیری هزاوه، محمدتقی آبایی هزاوه، ابوالفضل عباسی بانی، ایرج احمدی هزاوه، حاج ذبیح الله حسینخانی هزاوه، فرهنگ اخوان، علیرضا عسگری هزاوه و یدالله بادکوبه به عنوان اعضاء حقیقی و رئیس شورای اسلامی روستای هزاوه، دهیار روستای هزاوه و نمایندگان اداره کل میراث فرهنگی ، اداره کل ارشاد اسلامی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و فرمانداری شهرستان اراک به عنوان اعضاء حقوقی شکل گرفته و آماده تحویل خانه و راهبری آن می شوند.
افتتاح خانه امیر کبیر در خرداد سال 1399
اما به دلیل شیوع ویروس کرونا و نیمه تعطیل شدن تمامی فعالیت های اداری در سطح کشور، برنامه افتتاح خانه امیرکبیر به تعویق افتاد و نهایتا در خرداد ماه سال ۱۳۹۹ ، طی تفاهم نامه ای این خانه برای مدتی مشخص به هیئت امنای خانه امیرکبیر تحویل داده شد و مورد بهره برداری قرار گرفت.
این خانه با مساحت ۶۱۵ متر زمین و زیربنای ۸۱۵ متر مربع در دو طبقه ساخته شده است. بنا متعلق به دوران قاجاریه است، طبقه اول از دیوارهای قطور سنگ و گل و طاق های خشتی ضربی ساخته شده است، طبقه دوم دیوارهای خشت و گلی و طاق های آن تیر چوبی است.
کف حیاط نسبتا بزرگ آن با آجر نظامی مفروش شده است، عبور ویراب قدیمی رسول بیگ از حیاط خانه امیرکبیر جلوه ای خاص به آن داده است، یک باغچه کوچک و یک اصله درخت گردو مزیّن کننده حیاط است و در گوشه حیاط یک حلقه چاه با عمق ۷ متر قرار دارد.
در زیر خانه امیرکبیر دو دالان وجود دارد، یکی از دالان ها به کوچه مجاور خانه منتهی شده و معبر عمومی است ، بالای دالان جزء خانه امیرکبیر است و دو اتاق بر روی آن قرار دارد.
دالان دیگر ورودی خانه است که پس از گذر از در چوبی خانه دالانی به طول ۱۰ متر برای ورود به حیاط وجود دارد.
طبقه پایین دارای ۶ فضای مجزا هست ، سابقا از این فضاها به عنوان اصطبل، طویله ، کاهدان و انباری استفاده می شد، اما پس از بازسازی این فضاها تبدیل به موزه، اتاق نگهبانی و سرویس دستشویی شده است.
قبل از مرمت خانه در گوشه ای از حیاط یک کارگاه کوچک شیره پزی هم موجود بود که به طور کامل تخریب شد و به حیاط خانه منضم شد.
دو راه پله مسیر ارتباطی طبقه اول و دوم هستند، یکی از راه پله ها درست در ابتدای دالان ورودی خانه قرار دارد که بیشتر برای فضاهای سمت غرب خانه مورد استفاده قرار می گیرد، پس از اتمام دالان و در داخل حیاط نیز یکی از راه پله ها تعبیه شده که برای فضاهای جنوبی خانه مورد استفاده قرار می گیرد ، هر دو راه پله سرپوشیده هستند.
اما قبل از بازسازی یک راه پله رو باز هم در این خانه وجود داشت که مستقیما از کف حیاط تا ایوان نسبتا بزرگ شرقی خانه امتداد می یافت، اکنون این راه پله کلا برداشته شده است.
طبقه دوم دارای دو بهارخواب کوچک، یک ایوان نسبتا بزرگ و یک پیش بام در ابعاد سه متر در هفت متر است ، چون در خانه های قدیمی هزاوه راه پله ای برای رفتن به پشت بام وجود ندارد، یک نردبان چوبی که در پیش بام قرار می گیرد نقش راه پله را ایفا می کند.
طبقه دوم دارای هفت اتاق و دو فضای بالای پله ها هست، اتاق ها همگی دارای عرض ۳ متر هستند اما در طول ، ابعاد متفاوتی دارند.
اتاق ها تو در تو هستند، اما همه آنها جداگانه به بهارخواب ها، ایوان و پیش بام راه دارند.
نور اتاق ها از پنجره های نسبتا بزرگی که به طرف حیاط یا خیابان اصلی باز می شوند، تامین می شود.
سمت غربی خانه امیرکبیر به طول ۲۵ متر کلا در کنار خیابان اصلی قرار دارد، رودخانه محله پایین از همینجا می گذرد و درختان کهنسال توت و ون جلوه ای زیبا به فضای مقابل خانه امیرکبیر داده است .
گزارش از: مهدی نوروزوندیان
