به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، آیین پایانی سومین همایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی روز سه شنبه ـ ۲۷ آبان ماه ـ به همراه تقدیر از پژوهش‌های برتر به صورت مجازی برگزار شد.
سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم اظهار کرد: وقتی صحبت از سواد رسانه ای می کنیم سواد رسانه ای مبتنی بر تفکر رسانه ای است. در حقیقت ما دو فضا داریم و این دو متفاوت از هم هستند. فضایی که به مصرف رسانه ای فکر می کنند و فضایی که به تفکر رسانه ای فکر می کنند. تفکر رسانه ای را باید جایگزین مصرف رسانه ای کرد. تفکر رسانه ای چند لایه دارد که باید این لایه ها را با هم به پیش برد.
وی افزود: لایه نخست: تفکر انتقادی است. تفکر انتقادی تفکری است که در هنگام مصرف رسانه به نقد و پالایش فکر می کند؛ اینکه این پیام از چه منبعی است؟ چه اتقان و چه صحتی را با خود به همراه دارد و نکاتی از این قبیل. اینکه هر پیامی را بدون این پالایش مورد توجه ، پذیرش و نشر و بازنشر قرار نمی دهد.
صالحی تاکید کرد: لایه دومی از این تفکر، تفکر خلاقانه است. تفکر خلاقانه این است که هم در تولید و هم مصرف رسانه ای به جذب و رویش فکر کند اینکه چگونه می توان پیام را از فضای بسیطی که دارد به فضای ترکیبی تر و تحلیلی تر پیش ببرد. کسانی که در مصرف رسانه ای و یا تولید رسانه ای صرفا به آنچه دریافت کرده اند اکنفا می کنند و از خلاقیت بهره مند نیستند طبیعتا به واسطه فاصله داشتن از تفکر خلاقانه سهم مناسبی را سواد رسانه ای نخواهند داشت.
به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نکته سومی که در ساحت تفکر رسانه ای اهمیت دارد تفکر هنرمندان است. سواد رسانه ای وقتی شکل می گیرد از سطوح پایه تا سطوح عالی که این سواد رسانه ای با یک خلاقیت و تفکر خلاقانه قرین باشد. اینکه که بتواند آرایش مناسب در انتقال پیام داشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه تفکر رسانه ای مبتنی است بر تفکر اجتماعی است، افزود: سواد رسانه ای وقتی شکل می گیرد که مصرف کننده رسانه و تولید کننده پیام رسانه ای به حقوق اجتماعی و اخلاق اجتماعی توجه کند. حقوق اجتماعی را هم در تولید و توزیع و مصرف رسانه ای مورد توجه و تعلق خاطر خودش قرار بدهد. بنابراین سواد رسانه ای جوهره آن تفکر است و تفکر وقتی شکل می گیرد و به ثمر می نشیند که این ابعاد مختلف در حوزه رسانه هم در تولید و هم در مصرف به وجود بیاید.
صالحی سپس تاکید کرد که تفکر رسانه ای و سواد رسانه ای در لایه های مختلف از عامه مردم ایران تا نخبگان و افرادی که در حوزه رسانه های جدید به عنوان مولدان حوزه رسانه کار می کنند، مطرح است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: رسانه در زندگی انسان ها همزاد با زیست اجتماعی بشر است و در طول دوره های مختلف زندگی اجتماعی انسان، ما دوره های مختلفی را در رسانه ها داشته ایم. رسانه های سنتی که تاریخ قدیمی تری دارند مشابه خطابه و کتاب، رسانه های مدرن که نمونه هایی چون روزنامه، رادیو و تلویزیون و مواردی دیگر و ما اکنون در دوره رسانه های عصر جدید هستیم.
به گفته وی این دوره جدید یک زیست بوم تازه ای را به زندگی انسان داده و تفاوت مهمی رسانه های عصر جدید با رسانه های پیشین داشته و دارند . رسانه های عصر جدید رسانه هایی هستند که بیش از آنکه مخاطب محور باشند کاربر محورند و هر کاربر برای خودش یک رسانه است.
وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه ضریب نفوذ رسانه های جدید قابل مقایسه با رسانه های سنتی و حتی مدرن نیست گفت: هم از زاویه زمان و هم در تولید شاهد این هستیم که در رسانه های عصر جدید برای خود زمان و موقعیت تعطیل و توقف در تولید نمی شناسند همچنین رسانه های عصر جدید در حوزه مصرف هم تفاوت قابل توجهی با رسانه های ماقبل خود پیدا کرده اند.
وی افزود: ساعاتی که کاربران رسانه های عصر جدید در فضای این رسانه های می گذرانند قابل مقایسه با گذشته نیست. ساعت های متوالی و فراوانی را ما در فضای رسانه های جدید مشاهده می کنیم که کاربران حضور دارند؛ بنابراین ضریب نفوذ رسانه های جدید ضریب نفوذ قابل توجهی است هم از منظر زمان تولید و هم از زاویه های متعدد دیگر از جمله در رسانه های جدید ما شاهد لایه های متعدد اثرگذاری هستیم.
صالحی گفت: اگر در رسانه های کلاسیک و رسانه های مدرن متن و لایه های سفید و پنهان فاصله زیادی با هم داشتنند و بخش قابل توجهی از پیام منتقل شده توسط متن اتفاق می افتاد، اکنون سفیدی های حوزه پیام در رسانه های جدید به اندازه نوشته های آن موثرند؛ یعنی ما لایه های پنهان رسانه های جدید را به اندازه لایه های آشکار صاحب تاثیر و گاهی بیشتر در تاثیر مشاهده می کنیم. همچنین به این نکته می توان توجه کرد که رسانه های عصر جدید به جای رسانه های تک ارتباطی، رسانه های اشتراکی و تعاملی هستند. خود این اشتراکی بودن و تعاملی بودن رسانه های جدید طبعا تفاوت قابل توجهی در نوع اثرگذاری و نفوذ این رسانه ها ایجاد کرده است.
او با اشاره به اینکه ما یک در دوره جدید عصر رسانه ای هستیم که تفاوت زیادی با رسانه های کهن و مدرن دارد به ما یک زیست بوم جدید در فضای رسانه نشان می دهد و اهمیت آن را عرضه می کند، گفت : امروز رسانه تنها یک حاشیه زندگی انسانی نیست بلکه یک نهاد چندجانبه موثر است. از یک سو یک نهاد هویتی است. امروز رسانه ها در بسیاری از جوامع مشابه خانواده، در برخی جاها همپای خانواده و در برخی جاها بیش از خانواده در هویت سازی فردی و جمعی موثرند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد: این نهاد رسانه دیگر یک نهاد در کنار دیگر نهادهای زندگی انسان نیست بلکه یک نهاد کانونی هویت ساز فردی و جمعی است. همچنین یک نهاد مهم و اساسی تمدنی است؛ یعنی ما اگر بحث تعامل یا ستیز تمدن ها را با هم داریم بخش قابل توجهی از این تعامل یا درگیری و ستیز و جنگ بر دوش رسانه های عصر جدید است که هنجارها، باورها و رفتارهای خودشان را در تعامل یا تقابل مطرح می کنند. بنابر این رسانه در عصر جدید یک نهاد ملی نیست بلکه یک نهاد فراملی است که به نحوی در این تعامل تمدنی و تعامل بین ملل نقش گذار و اثرگذار است.
وی افزود: همچنین رسانه های عصر جدید یک نهاد توسعه ای هستند به این معنا که توسعه های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و علمی و آموزشی و توسعه دولت ها و ملتها بر دوش رسانه های عصر جدید است و رسانه بال توسعه و مبنای تحرک توسعه ای جامعه و یک دولت توسعه گرا است؛ بنابراین وقتی از رسانه های عصر جدید صحبت می کنیم صرفا به یک حاشیه زندگی توجه نمی کنیم بلکه رسانه از این ابعاد نقش کانونی در شرایط جاری و آینده دارد.
وی با تاکید بر مسئولیت های دستگاه ها و نهادهای مختلف کشور در حوزه سواد رسانه ای افزود: این مسئولیت ها صرفا بر دوش یک بخش یا یک نهاد یا یک وزارت خانه نیست. سواد رسانه ای را باید در فضاها و ابعاد مختلف مورد تعلق خاطر قرار داد؛ البته مسئولیت های حاکمیتی وجود دارد که نهادهای حاکمیتی به آن تعلق خاطر داشته و دارند مسئولیت های سازمانی وجود دارد که سازمان هایی مثل آموزش و پرورش، آموزش عالی و صدا و سیما باید به آن توجه کنند، در کنار آن مسئولیت های جمعی و اجتماعی در سواد رسانه ای هم وجود دارد که هم نهاد خانواده و هم رسانه های جمعی عمومی ما این مسئولیت اجتماعی را دارند که در حوزه سواد رسانه ای بیش از گذشته فعال باشند.
بر اساس این گزارش، سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن قدرانی از زحمات دکتر حسن بشیر رئیس همایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری این همایش، اظهار کرد: موضوع سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی موضوعی کاملاً به روز و مهم است.
وی با تأکید بر لزوم نوآوری و خلاقیت در حوزه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی افزود: باید نتایج حاصل از مفهوم‌پردازی و نظریه‌پردازی در حوزه‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، موجب ارتقاء سطح توانمندی و بینش جامعه فرهیخته ایرانی شود.
عاملی با اشاره به اینکه معمولاً از کلمه سواد، مفهوم اولیه سواد که همان توانایی خواندن و نوشتن است برداشت می‌شود، پیشنهاد داد: با توجه به تعمیم مفهوم سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به دانش بزرگی مثل دانش مرتبط با فضایی مجازی، سایبری و دیجیتال، از عنوان دانش رسانه‌ای به‌جای سواد رسانه‌ای استفاده شود.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران منحصر کردن فضای مجازی به فضای اطلاعاتی و رسانه‌ای را یک کاستی دانست و گفت: مفهوم سواد اطلاعاتی و ارتباطی توسط یونسکو و سازمان‌های بین‌المللی به عنوان یک مفهوم در دنیا جا افتاده اما لزوماً مفاهیمی که در سطح بین‌المللی برند می‌شود، دقیق نیست و ضرورت دارد با دقت دانشی موجود در کشور به این مفاهیم توجه کنیم.
عاملی اظهار کرد: بخشی از این دنیا به حوزه رسانه‌ای و بخش عظیمی از آن به شغل، کسب و کار و اقدامات مبتنی بر رشته‌های تحصیلی مختلف اختصاص دارد.
وی افزود: در دانش‌های تخصصی مثل دانش پزشکی مجازی یا پزشکی هوشمند با مفاهیم مرتبط با صنعت چهار که همان صنعت فیزیکی و سایبری است، مواجه هستیم. همچنین مفاهیمی مانند کشاورزی فیزیکی مجازی، ماهیت آن به کشاورزی قطعی تعبیر می‌شود به این معنا که تولید محصول هدف‌گیری شده، اتفاق خواهد افتاد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر قابلیت‌های ویژه دانش رسانه‌ای و اطلاعاتی در حوزه فرهنگ، سبک زندگی، اقتصاد و تجارت گفت: اکنون اقتصاد دیجیتال و مجازی، اقتصاد پنجم جهان است و در حوزه اقتصاد و کسب و کار مجازی با درآمدهای شگفت‌انگیزی مواجه هستیم.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به گستردگی حوزه تجارت در فضای سایبری افزود: درصد قابل توجهی از آگهی‌های تبلیغاتی متعلق به فضای سایبری است. به عنوان مثال گوگل به عنوان یک شرکت پردامنه در فضای سایبری، ۹۲درصد درآمد سال ۲۰۱۹ آن مربوط به آگهی‌های تبلیغاتی در این فضا بوده است.
عاملی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اهمیت آموزش مجازی خاطرنشان کرد: در حال حاضر با شیوع ویروس کرونا، آموزش در همه سطوح دبستان، متوسطه، دانشگاهی، آموزش‌های حرفه‌ای و مهارتی و... به فضای آموزش الکترونیک منتقل شده است.
وی با بیان اینکه فضای مجازی به موازات جهان واقعی، مؤلفه و متغیر و دامنه عملکردی پیدا کرده است، گفت: دانش دوفضایی نگاه تکمیلی به دانش فضای اول و دانش فضای دوم دارد و برای آن یک گستره بزرگی فراهم کرده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بزرگ شدن داده‌ها در فضای مجازی در سال‌های اخیر، افزود: حجم داده‌های اینترنت در ۱۰سال گذشته حدود دوازده زتابایت بوده و امروز این ظرفیت به ۲۶زتابایت افزایش یافته، همچنین داده‌های برخی از درگاه‌های جستجوی اطلاعات ظرفیتی حدود ۱۰۰ میلیون گیگابایت است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: شبکه آموزشی دانش آموزان (شاد) با توجه به پوشش جامعه ۱۵ میلیونی دانش‌آموزان و معلمان و همچنین مدیریت بیش از هزار متن درسی، ظرفیت داده‌ای آن ۳۰۶ گیگابایت است که در مقایسه با سایر داده‌های اینترنت در دنیا بسیار کوچک است.
عاملی افزود: با توجه به گسترش این حوزه، دامنه دانش مرتبط با آن بسیار گسترده شده و به تعداد رشته‌های دانشگاهی، گرایش‌های علمی دانشگاهی، مهارت‌های فنی و حرفه‌ای، بخش‌های صنعتی موجود در کشور با تغییر مواجه هستیم لذا روش حکمرانی تغییر کرده و مدل حکمرانی جدیدی به وجود می‌آید.
وی تصریح کرد: در دهه آینده دانش این دهه، دانش ناقص تلقی می‌شود؛ البته دانش‌های پایه، ریاضی، شیمی، علوم مهندسی، علوم اجتماعی و علوم انسانی ارزش و ظرفیت‌های خود را همچنان حفظ خواهند کرد اما تأثیرگذاری‌ها و عملکردها و روش‌های تحقیق، تغییر خواهد کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه بخش عظیمی از نظام بروکراسی، نظام سلسله مراتبی است، گفت: در مدل حکمرانی جدید، سلسه مراتب از بین می‌رود و ارتباط مستقیم با کار وجود دارد. بسیاری از مشاغل گذشته و تقسیم‌بندی‌های وزارتخانه‌ای از بین رفته و مشاغل جدید به وجود می‌آید.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در نظام حکمرانی جدید دولت حتماً به صورت دولت الکترونیک و نظام هوشمند مدیریت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خواهد بود.
عاملی در بخش دیگری از سخنان خود به هوش مصنوعی اشاره و اظهار کرد: نزدیک به ۲۰ میلیارد نرون در مغز مانند یک ساز و کار پر شتاب و پر سرعتی در ذهن ما عملیات انجام می‌دهد و هوش مصنوعی در تلاش است تا به هوش انسانی نزدیک شود.
وی با بیان اینکه هوش مصنوعی هوش یادگیری از هوش انسان است، گفت: هوش مصنوعی بر مبنای هوش الگوریتمی تمام توانش‌های جهان جدید را درک و عملکرد و فرآیند ایجاد می‌کند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به شکل گیری دانش هوش مصنوعی، دانش هوشمند و دانش الگوریتمی جدید در جهان، تصریح کرد: هوش مصنوعی در حال یادگیری از عملکرد فردی، اجتماعی، بین فردی، گروهی و اجتماعی انسان‌هاست؛ لذا مشاهده می شود هوش مصنوعی در ظرفیت ۲ تریلیون دلار ترکیب گذاری فناورانه داشته است و پیش‌بینی شده در سال ۲۰۲۵ این ظرفیت سهم هوش مصنوعی به ۱۷ تریلیون دلار رسد.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: طی ۱۱ ماه سپری شده از سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۵ تریلیون ایمیل ارسال و همچنین بیش از ۹۰ تریلیون جستجوی اطلاعات انجام شده است. در واقع هنگامی که در یک جستجوگر داده‌ای را جستجو و تکرار می کنیم و آن را با مفاهیم دیگر ترکیب می کنیم به مرور زمان شخصیت کسب و کار کشف می‌شود.
عاملی ادامه داد: هوش‌های مصنوعی بر فضای سایبری قالب هستند و با محاسبه‌گری در این فضا آگهی‌های تبلیغاتی بر اساس اولویت جستجوهای ما شکل گرفته و در واقع آگهی‌های تبلیغاتی شخصی‌سازی می‌شود. ما در گذشته در نظام حکمرانی دنبال عملکردهایی بودیم که بتواند پاسخ جمعیت های انسانی که به سیستم مراجعه دارند را تامین کند. امروز با شکل‌گیری دانش سایبری جدید هم درسطح متخصصین این حوزه و هم در سطح کاربران عمومی و کاربران با مهارت و نیمه مهارت هایی که دارند، مواجهه تغییر کرده است.
وی با اشاره به موضوع ترخیص کالاها در گمرک گفت: با وجود هوش مصنوعی و فرآیند الگوریتمی ترخیص دیگر کالا در گمرک نخواهند ماند و ترخیص کالا به سرعت و باقت انجام خواهد شد.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۸۹ بالغ بر ۱۷۰۰ خدمات برای شهر تهران تعریف شد که اگر خدمات پیاده‌سازی تبدیل به اپلیکیشن شده بود امروزه با شهری آرام‌تر، کم ترافیک و ... مواجه بودیم.
عاملی افزود: امروز در برخی از شهرهای کشور شهرداری موفق شده بالغ بر ۵۰ خدمات به صورت مجازی ارائه دهد که موجب شده شهر کاملاً متفاوت شود.
وی به وجود بیش از ۵ میلیون اپلیکیشن در دنیا اشاره و اظهار کرد: این اپلیکیشن‌ها می‌توانند مدیریت اجتماعی را به عهده بگیرند؛ چرا که نقش تک خدماتی نداشته و در واقع سازوکارهای خدماتی هستند که مانند یک موجود زنده، مراجعات را درک کرده و متناسب با آن به مراجعات پاسخ می‌دهند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مدل حکمرانی در حال تغییر است و دانش مرتبط با آن نیز باید تغییر یابد، تصریح کرد: کاهش دادن این دانش به سواد رسانه‌ای منجر به ایجاد فاصله در دانش گسترده‌ای که باید به وجود بیاید، می‌شود. به عنوان مثال در نظام پزشکی بیش از ۲۴ تخصص و عرصه کار پزشکی مجازی وجود دارد که از راه دور قابل مدیریت هستند و چندین سال است که پزشک از راه دور جراحی انجام می‌دهد.
عاملی گفت: امروزه دانش مجازی به طور خاص دانش رسانه‌ای اهمیت زیادی یافته است و ما می‌توانیم از این طریق انتقال دانش اطلاعتی به دانش مهارتی توان استفاده از تکنیک‌های استفاده از محیط مجازی را کسب کنیم.
وی با اشاره به مفهوم سواد مهارتی توضیح داد: سواد مهارتی منجر به کسب سواد حقوقی می‌شود. همان‌طور که در جهان فیزیکی دزدی و.... جرم است در حوزه مجازی نیز اگر دانشی بدون رعایت قوانین استفاده شود، دزدی علمی و تخطی اخلاقی انجام شده است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر لزوم نیاز به دانش و بینش حقوقی در فضای مجازی، تصریح کرد: اگر کاربران در فضای عمومی مجازی مانند رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها و... مرتکب جرم شوند، قوانین موضوعه جزای کیفری و مدنی آن جرم قابل تعمیم به فضای مجازی شوند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر ضرورت به روزسانی مقررات حاکم بر فضای تأکید و اظهار کرد: مقررات فضای مجازی در کشور ما ضعیف است. تا کنون ۲ قانون در مورد جرایم الکترونیک و تجارت الکترونیک که برای ۱۵ سال گذشته است در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است لذا نیازمند تعاریف بزرگتر دایره حقوقی در این زمینه هستیم.
وی با بیان اینکه آسیب‌ها در محیط مجازی بسیار فراگیرتر از محیط فیزیکی است، افزود: در محیط مجازی جهانی آسیب‌ها چندین برابر می‌شود چرا که کمپانی‌های قمار، پورنوگرافی و... در این فضا فعال است.
عاملی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران دارای دشمنانی است که تلاش دارند اختلال اطلاعاتی در کشور ایجاد کنند و داده‌های غلط را در معرض عموم قرار دهد تا منجر به تشویش افکار عمومی شود.
به گفته وی توانمندسازی اجتماعی در حوزه فضای مجازی باعث می‌شود که شهروندان هوشمند و توانمند در این فضا فعال باشند و با بررسی منبع خبر از صحت اخبار آگاه شوند.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: برای آسیب‌شناسی فضای مجازی نیاز به سواد و توانمندی فراگیر داریم؛ چرا که فقط با کنترل این مصونیت اجتماعی ایجاد نمی‌کند. همچنین خودکنترلی و توان ارزیابی وضعیت برای استفاده بهینه از این محیط لازم و ضروری است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بازمهندسی نظام حکمرانی تصریح کرد: برای استفاده از قابلیت‌های در جایگاه خود و مرتبط با محیط واقعی به کسب دانش دو فضایی نیاز داریم.
عاملی یکی از ارکان سه گانه جهان جدید برای موفقیت و زندگی سالم و امن و آرام را کسب دانش دوفضایی دانست و گفت: این دانش فضای بهینه‌ای را نیر فراهم می‌کند.
وی رکن دیگر ارکان سه گانه جهان جدید را نظام حقوقی و حکمرانی مبتنی بر نظام حقوقی دو فضایی شده عنوان کرد و افزود: رکن سوم این است که بر اساس ظرفیت دانشی و ظرفیت حکمرانی و حقوقی از نوآوری و خلاقیت برای پیشرفت استفاده کنیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه دانش دوفضایی و دیجتیال منشاء تمدن جدید است، تصریح کرد: دانش دوفضایی منجر به کاهش آسیب به محیط زیست و کاهش فشار عصبی به مردم و ارائه خدمات آسان و تأمین عدالت اجتماعی می‌شود.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با بیان اینکه دانش دوفضایی و پیشرفت بر اساس آن، مبانی اسلامی و الهی دارد، خاطر نشان کرد: دانش تمدنی مجازی بنیان مهمی است که پایه عدالت اجتماعی را در جامعه تقویت کند.
وی به بیانیه گام دوم انقلاب اشاره و اظهار کرد: برای ایجاد تمدن نوین اسلامی به عنوان هدف بیانیه گام دوم انقلاب، باید جامعه را درک کرد و از ظرفیت‌ها بر اساس اولویت‌های اجتماعی استفاده شود.
عاملی با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم بر لزوم خودسازی و اخلاق برای ایجاد تمدن نوین اسلامی، تصریح کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد سیاست‌گزاری که به این مهم توجه محوری داشته باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان سخنان خود پیشنهاد داد: مجموعه مقالات ارائه شده که در همایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به صورت مکتوب در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. همچنین نشست‌هایی قبل از برگزاری همایش تشکیل شود.
حسن بشیر ـ رییس سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی ـ معتقد است: سواد رسانه ای می تواند نوعی از «عدالت پروری» را در زمینه دسترسی به اطلاعات، تولید و توزیع اطلاعات و مصرف اطلاعات ایجاد کند؛ این جهت گیری عادلانه، نیازمند نگاه عدالت محور سیاسی و اجتماعی است.
حسن بشیر در مراسم اختتامیه این رویداد با بیان اینکه موضوع «سواد رسانه ای و حکمرانی»، از موضوع های جدید و مهم در رابطه با رسانه ها و به ویژه فضای مجازی و بخصوص شبکه های اجتماعی است، اظهار کرد: اگر در شرایط دوران شفاهی و کتبی و الکترونیک، دولت ها و حاکمان اختیار تام در کنترل و نظارت بر امر خبری و اطلاع رسانی داشتند، امروزه همانگونه که قدرت میان دولت و مردم تقسیم شده است، این نظارت و کنترل نیز دیگر به شکل کامل در اختیار دولت ها نیست. این وضعیت با گسترش جهانی شدن و فرو ریختن مرزهای دولت ـ ملت، به مراحل چالش برانگیز رسیده است.
وی با تاکید بر اینکه مساله مهم در شرایط کنونی، فهم رابطه میان سواد رسانه ای و حکمرانی است، افزود: اگر بپذیریم که شرایط و موقعیت های جهانی در سطوح مختلف تفاوت اساسی با گذشته پیدا کرده اند، باید مجددا به دنبال موضوع شناسی و مساله شناسی جدید در این زمینه باشیم. در حقیقت "موضوع شناسی" و "مساله شناسی" در رابطه با سواد رسانه ای و حکمرانی مهمترین اقدامی است که باید در سطوح علمی، اجرایی و کاربردی صورت گیرد.
بشیر گفت: اصولا ما در این زمینه به دنبال چه چیزی باید باشیم؟ آیا لازم است حکومت ها در همه زمینه های اجتماعی مستقیماً وارد شوند و به عبارتی نظارت و کنترل داشته باشند یا می توان برای جامعه مسئولیت هایی را تعیین و مساحتی از آزادی و نظارت و کنترل قائل شد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بنابراین، موضوع و مساله اصلی در این زمینه چگونگی تحقق سه مفهوم مهم یعنی «استقلال، آزادی و حقوق اجتماعی» در حوزه رسانه و فضای مجازی است. در اینجا عمده بحث در مورد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است. در وضعیت های دیگر مساله به گونه های دیگر می تواند مطرح شود.
وی با بیان اینکه سوال اصلی در این زمینه این است که: اصولا مردم در شبکه های اجتماعی از چه مساحتی از استقلال و آزادی برخوردار هستند و حقوق آنان تابع چه ضوابط و مشخصاتی است؟ در مقابل، دولت و حاکمیت نیز در این زمینه از چه مساحتی از کنترل و نظارت و قانون گذاری برخوردار است؟، خاطرنشان کرد: آیا در صورتی که اصل حاکمیت در هر نظامی مخدوش شود و یا به خطر بیفتد، می توان در این زمینه گفت که حکومت این اختیار را ندارد که قدرت خود را به شکل مطلوب تثبیت و از خطرهای خواسته و ناخواسته جلوگیری کند؟ در این رابطه باید گفت همه دولت ها از این اختیار برخوردار هستند که به گونه ای مطلوب در تثبیت حاکمیت خود قدم بردارند.
بشیر ادامه داد: از سوی دیگر، آیا در شرایط مختلف، برخی از مردم می توانند اقداماتی که از نظر رفتاری و هنجاری به عنوان یک امور نامطلوب، نامناسب، غیراخلاقی، انحرافی و غیره از نظر اکثریت مردم جامعه معرفی شده اند، را انجام دهند بدون اینکه هیچ مرز و حدی در آن وجود داشته باشد و به عنوان آزادی و حق اجتماعی قلمداد شود؟
رییس سومین همایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی افزود: بنابراین موضوع حمکرانی و سواد رسانه ای نمی تواند به طور جداگانه از رابطه میان دولت و مردم مورد بحث قرار گیرد. ضوابط اجتماعی، مقررات رسمی، اختیارات قانونی، آزادی های به رسمیت شناخته شده، و حقوق مشخص و تبیین شده از مواردی است که در این زمینه باید مورد شناسایی، تجدید نظر و تدوین مجدد در شرایط کنونی قرار گیرند؛ به ویژه اینکه جامعه، فضای جدیدی از بازنمایی خود را در شبکه های اجتماعی پیدا کرده است که با گذشته کاملا متفاوت است.
او با بیان اینکه باید فهم جدیدی از وضعیت رسانه ها در شرایط فضای مجازی توسط دولتمردان و مردم ایجاد شود، گفت: این فهم، مستلزم، دقت در تثبیت فرهنگ و اخلاق مطلوب از یک سو و جلوگیری از هرگونه سوء استفاده از آزادی یا کنترل نامطلوب از سوی دیگر باشد. سواد رسانه ای در این زمینه می تواند تبیین و تعیین کننده شرایط مطلوب برای ایجاد نوعی از توازن و تعادل میان حاکمیت و مردم در تقسیم مسئولیت ها و قدرت های مُجاز برای پیشبرد اهداف مطلوب جامعه باشد.
بشیر با بیان اینکه در حقیقت سواد رسانه ای، می تواند نوعی از «عدالت پروری» را در زمینه دسترسی به اطلاعات، تولید و توزیع اطلاعات و مصرف اطلاعات ایجاد کند، اظهار کرد: این جهت گیری عادلانه، نیازمند نگاه عدالت محور سیاسی و اجتماعی است. عدالت، اگر در این رابطه به شکل مناسب تبیین و تعیین گردد، دولت و جامعه می توانند در کنار یکدیگر در جهت تحقق آرمان های خود قدم بردارند.
رییس سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی به چند نکته مهم در رابطه با سواد رسانه ای و موضوع های مرتبط اشاره کرد و افزود: در باب موضوع اول باید گفت همانگونه که در دهه های پیش بحث ریشه کنی بی سوادی به معنای توانایی خواندن و نوشتن در دستور کار ویژه کشور قرار گرفت، امروز بی شک کمک به ریشه کنی بی سوادی رسانه ای به عنوان مهارت و دانش زیست در دنیای رسانه ای شده امری غیر قابل اجتناب، حتمی و ضروری است.
وی در تشریح موضوع دوم اظهار کرد: با عنایت به ضرورت تامین بهداشت اطلاعاتی برای شهروندان در محیط های رسانه ای، موضوع توجه به فرایند و چرخه تولید پیام های رسانه ای از اهمیت بیش از پیش برخوردار است تا دروازه بانی محتوایی ساماندهی شود.
بشیر در ادامه موضوع سوم تاکید کرد: سواد رسانه ای و اطلاعاتی به سرفصل آموزش در نظام آموزشی تبدیل شود؛ ضروری است از آنجا که سن بهره گیری و زیست رسانه ای به شدت کاهش یافته این آموزش از پیش دبستانی آغاز شده و در سطوح دانشگاهی نیز آموزش داده شود.
رییس سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی موضوع مهم بعدی را توجه به مقوله تربیت رسانه ای موضوعی دانست و گفت: این موضوع به بومی سازی ادبیات نظری سواد رسانه ای در کشور کمک می کند. ما سواد رسانه ای که منجر به تقویت ابعاد تربیتی شود را کاراتر و موفق تر برای پیاده سازی در جامعه ایرانی می دانیم.
وی در تشریح مورد دیگر قابل تامل اظهار کرد: موضوع فضای مجازی و حکمرانی نوین و اهمیت آن می طلبد که دانشگاه ها و پژوهشگاه های گوناگون نسبت به تعیین شاخص ها و حدود و ثغور آن اقدام کنند. موضوعی که امروزه مطمح نظر بسیاری از کشورهای دنیاست.
بشیر اظهار کرد: اطمینان دارم این همایش با طرح و بررسی دیدگاه های علمی، کاربردی و اجرایی مربوط به سواد رسانه ای و حکمرانی نوین توانست بسیاری از موضوع های مهم و مرتبط را پوشش دهد اما آنچه که اکنون مهم است، چگونگی پیاده سازی و اجرای مناسب بسیاری از مطالعات، پیشنهادات و شیوه های مطلوب عملیاتی است که استادان و مشارکت کنندگان در سخنرانی ها و مقالات گوناگون همایش ارائه کرده اند، تا این موضوع به یک جریان و گفتمان ملی در همه سطوح کشور تبدیل شود.
وی در پایان گفت: امیدوارم که در چهارمین همایش، شاهد تحقق آرمان ها، برنامه ها و رویکردهای مطلوب در حوزه سواد رسانه ای و اطلاعاتی باشیم.
عبدالکریم خیامی ـ دبیر شورای علمی سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی ـ در آیین اختتامیه این رویداد با بیان اینکه رسانه‌ها در میانه ارتباطات انسانی جا خوش کرده‌اند و چه بخواهیم چه نخواهیم این میانجی های همه جا حاضر ما را در بر گرفته اند، گفت: این شرایط که از قبل آغاز شده، با آمدن وسایل ارتباط جمعی همیشه مورد دغدغه نهاد سیاست و آموزش و دانش بوده است.
وی افزود: در روزگار ما فناوری‌های جدیدتری بروز و ظهور پیدا کرده اند و این ابزار همگرایی مجازی با فردی شدن، تعاملی شدن، تولید و مصرف رسانه ها مطرح و و مورد توجه قرار گرفته اند. این یعنی باید اندیشه جدیدی در مدیریت بازار پیام داشته باشیم.
دبیر شورای علمی سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی با بیان اینکه در عالم نظریه نیز شاهد یک چرخش نظری بوده ایم، خاطرنشان کرد: این پارداریم نظری از فرایندی و انتقالی به رویکرد معناگرا تغییر پیدا کرده است و آرام آرام در میان صاحبنظران فرستنده محوری به کاربر محوری حرکت می‌کند. این یعنی وقتی انتقال به معنا و تبادل تغییر پیدا می‌کند جایگاه جدیدتری برای کاربران و مصرف کنندگان و مشارکت کنندگان ایجاد می‌شود.
خیامی افزود: ما از مدیریت رسانه‌ای به تنظیم گری رسانه منتقل می‌شویم و در تنظیم گری، مخاطبان نقش جدی تری دارند. اینکه صرفا با کنترل فرستنده مدیریت فضای مطلوب رسانه‌ای جوامع انجام شود مساله کافی نیست بلکه باید دریافت کنندگان هم توانمند شده و دانش استفاده از فضاهای جدید و محتواها را داشته باشند.
وی با تاکید بر اینکه سواد رسانه ای، اطلاعاتی و مجازی مولود چنین چرخشی در عرصه‌های سیاسی، آموزشی و دانشی چند دهه هست که فراگیر شده است، خاطرنشان کرد: کشور ما با تاخیر این فرایند را آغاز کرده است اما امروز در سطوح مختلف شاهد توجه به این موضوع هستیم. آموزش و پرورش، دانشگاهها و نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها پیشتاز بوده اند و همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی نیز از جمله این جد و جهدهاست که به اهتمام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خصوصا مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال آغاز به کار کرد.
دبیر شورای علمی سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی یادآور شد: مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال در ابتدای راه از میان مراکز دانشگاهی، علمی و پژوهشی پس از بررسی ها، برگزاری این رویداد را به دانشگاه نام آشنای امام صادق(ع) واگذار کرد که البته می توان گفت به نمایندگی از همه دانشگاهها و پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی کشور به دانشگاه امام صادق واگذار شده است. یکی از انتظارات از این واگذاری ارتقاء درجه علمی همایش بوده است که اخذ درجه ISC یکی از این راه‌ها بوده است.
خیامی افزود: یک گام دیگر ما تبیین طراحی چارچوب مفهومی و گفتمانی بود. دال مرکزی این رویداد حکمرانی نوین ذیل رویکرد تمدنی بود. ما در این همایش از مشارکت مستقیم ۳۵۰ نفر از اساتید مبرز، دانشجویان و پژوهشگران بهره بردیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ما در همایش از حکمرانی نوین تا مردمی سازی و کاربردی سازی را نیز مورد توجه قرار داده ایم، گفت: همایش از بومی سازی ادبیات نظری، معرفتی و فلسفی تا کاربردی سازی و مردمی سازی را در برگرفته است. ما با شیوع کرونا در دو مرحله به این موضوع ورود پیدا کردیم. ابتدا اینکه اعضای شورای علمی بلافاصله به تولید محتوای کاربردی در این زمینه پرداختند و دوم اینکه این موضوع به عنوان یکی از محورهای همایش مورد توجه قرار گرفت و امروز بخشی از مقالاتی که مورد تقدیر قرار می گیرند، مربوط به همین محور همایش هستند.
وی ادامه داد: ما در همایش ۲۱۵ چکیده دریافت کردیم که در سه مرحله داوری صورت گرفت. ۸۴ مقاله به انتهای مسیر رسیدند که در نهایت ۱۰ مورد به عنوان مقالات برتر معرفی شدند که البته ۱۸ مقاله نیز طی پنج نشست تخصصی ارائه محتوای پزوهشی داشتند.
خیامی با اشاره به آنچه از خروجی بررسی مقالات قابل ذکر است، افزود: ما در مبانی نظری و معرفتی سواد رسانه‌ای گامی کوچک اما مهم برداشته ایم اما انتظار بیشتری از حوزه‌های علمیه و دیگر نهادهایی که در ساحت معرفت دینی فعالیت می کنند، جهت ورود و اهتمام بیشتر در حوزه های مرتبط با سواد رسانه ای و اطلاعاتی داریم تا بتوانیم مبتنی بر مبانی فکری و معرفتی خودمان سواد رسانه‌ای را بومی‌سازی کنیم.
وی ادامه داد: ما در این همایش شاهد مشارکت دانش آموختگان رشته‌های گوناگون و بیشتری بودیم. از اساتید رسانه، مدیریت رسانه، علوم ارتباطات اجتماعی و ... می‌خواهیم که از اغتشاش احتمالی مفهومی، واژگانی و روشی در این حوزه جلوگیری کنند.
دبیر شورای علمی همایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی اظهار کرد: نکته مهم دیگر اینکه مقالاتی که به دست ما رسیده به ما هشدار می دهد توجه به سواد رسانه‌ای گزینه انتخابی و حاشیه‌ای برای حاکمیت ها نیست و توجه به آن اجبار است و بی‌توجهی به آن تبعات زیادی دارد.
خیامی گفت: این مقالات به ما نشان داد بخش سواد اطلاعاتی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. البته این مقالات به ما نشان داد در حوزه مردمی سازی باید وارد موضوع اندازه گیری، سنجش و پیماش شود.
وی در پایان جوان گرایی شورای راهبردی در کنار شورای علمی را یکی دیگر از ویژگی این همایش دانست.
معرفی برگزیدگان سومین همایش سواد رسانه ای
در این رویداد از کتاب چکیده های همایش به اهتمام عبدالکریم خیامی و کتاب سواد رسانه ای نوشته جیمز پاتر و ترجمه احسان شاه قاسمی رونمایی شد.
بر اساس این گزارش مقالات برگزیده سومین همایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی به ترتیب زیر مورد تقدیر قرار گرفتند.
رتبه اول مقاله با عنوان «تولید محتوا و سواد رسانه ای یاریگران حکمرانی نوین نوین و تاب آوری سایبری» به قلم لیلا تراب زاده و جاوید ایمانی در موضوع نسبت حکمرانی نوین و سواد رسانه ای
رتبه دوم با موضوع «رابطه میان سواد رسانه‌ای و هوش اجتماعی کاربران شبکه‌های اجتماعی مجازی» به قلم سمیه تاجیک اسماعیلی و امیر جهانی در موضوع مردمی سازی سواد
رتبه سوم مرداد با موضوع «معرفت یابی بنیان‌های نظری سواد رسانه‌ای بومی در ایران» به قلم داوود آقا رفیعی درموضوع بومی سازی ادبیات نظریه سواد رسانه‌ای
رتبه چهارم مشترکا به مقاله های «بررسی رابطه سواد رسانه‌ای مرتبط با بیماری کرونا و اضطراب ناشی از این بیماری در دانشجویان دانشگاه های شهر همدان در دوران بحران کرونا» به قلم هانیه جورمند، سعید بشیریان، مجید براتی، سلمان خزایی، انسیه جنابی و سپیده رضاییان در موضوع کرونا و سواد رسانه ای و مقاله «اثربخشی برنامه آموزشی ارتقای سواد رسانه‌ای بر دلزدگی زناشویی در زوجین پرمصرف و فضای مجازی شهر اصفهان» به قلم امین رضوانی و سید اسماعیل موسوی در موضوع مردمی سازی سواد
رتبه پنجم «بررسی رابطه سواد اطلاعاتی و تفکر انتقادی با میزان سواد رسانه‌ای دانشجویان دانشکده فنی و مهندسی» به قلم محمود هوشنگ نژاد در موضوع مردمی سازی سواد رسانه ای
رتبه ششم مشترکا به مقاله های «تحلیل شبکه اجتماعی اینستاگرام و ترسیم نقشه با محوریت موضوعی ویروس‌کرونا» به قلم طاهره ابوالقاسم مسلمان، الهام هوشمند، علیرضا آبیاتی و محمد اعظم پور افشار در موضوع کرونا و سواد رسانه‌ای و «نقش سواد رسانه‌ای در کنترل اخبار جعلی» به قلم دکتر حجت الله عباسی در موضوع مردمی سازی سواد رسانه ای
رتبه هفتم به مقاله با موضوع «شیوه های مناسب برای برنامه سازی آموزش سواد رسانه‌ای در رادیو جوان» به قلم ویدا همراز، فاطمه پرده دهقانی و محمد اخگری در موضوع سواد رسانه ای و فعالیت رسانه ها
رتبه هشتم به مقاله با موضوع «بررسی نقش سواد رسانه‌ای در حکمرانی» به قلم اسماعیل شیرعلی در موضوع نسبت حکمرانی نوین و سواد رسانه ای
رتبه نهم به مقاله با موضوع «سواد رسانه ای و تاثیر آن بر حکمرانی و نوین در عصر دولت پسامدرن» به قلم روح الامین سعیدی و نرگس رضایی در موضوع نسبت حکمرانی نوین و سواد رسانه‌ای
رتبه دهم به مقاله «نقش علوم شناختی و فراشناختی در تحلیل اخبار امنیتی و اطلاعاتی از بعد رسانه‌ای» به قدم محمد قلی زاده، اکبر استرکی و سید محمد حسینی در موضوع کاربرد سازی سواد اطلاعاتی
سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی، ۱۷ آبان ۱۳۹۹ با میزبانی دانشگاه امام صادق (ع) و با همت مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال به صورت مجازی شروع شده و طی ۱۰ روز گذشته ۵ نشست تخصصی مرتبط با آن با حضور صدها متخصص و علاقمند حوزه ارتباطات و سواد رسانه ای برگزار شده است.
در این نشستها بیش از ۲۰ مقاله برگزیده همایش توسط پژوهشگران ارایه شده است. اولین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی در آبان ۱۳۹۵ و دومین همایش در آبان ۱۳۹۷ برگزار شده است.
