به گزارش پایگاه تحلیلی حبری فرهنگ و هنر ، روز قدس درراه است و بار دیگر حرف، حرف فلسطین. فلسطین زخمی عمیق بر روح و جان هر انسان حق‌طلبی است که با تمام وجود خواهان صلح و آرامش برای تمام مردم جهان است. کسی که دم از حق و حق‌گویی به زبان هنر می‌زند، نمی‌تواند این داغ مکرر و مداوم را نبیند، به آن فکر نکند و از آن بگذرد.
وقتی هنر، سلاح فلسطینی‌ها می‌شود
هنرمندان در بسیاری از نقاط جهان با شکل‌گیری محور فکری مقاومت در کنار محور فیزیکی آن در تمام این سال‌ها که رژیم غاصب صهیونیستی در فلسطین مشغول جنایت بوده، با تمام وجود در کنار برادران فلسطینی خود به دفاع از آرمان قدس عزیز پرداخته‌اند. امروز سلاح مبارزه به‌گونه‌ای دیگر است،چراکه اساسا مبارزه امروز از نوعی دیگر است. این مبارزه با محوریت مقاومت مدت‌هاست که در دنیا آغازشده. در کنار هنرمندان جهان، ایرانیان نیز در این سال‌ها در خاکریز هنر پایمردی‌ها کرده‌اند و انصافا در بسیاری از عرصه‌های هنری پیشتاز نیز بوده‌اند تا صدای مردم مظلوم فلسطین به زبان هنر به گوش جهانیان برسد.
در آستانه روز قدس، ضمن گرامیداشت آرمان مردم فلسطین، روزنامه جام جم نگاهی داشته به تولیداتی که در حوزه‌های تصویری اعم از گرافیک، طراحی و نقاشی، کاریکاتور و ... با موضوع آرمان قدس در جهان تولیدشده است. بیشتر تمرکز نویسندگان این پرونده، روی آثار غیرایرانی در این موضوع بوده و تلاش شده منعکس‌کننده هنرنمایی‌های برادران و خواهران حق‌طلب و همراه‌مان در تمام جهان بوده باشد.
غبار غم و غربت
فلسطین در عرصه هنرهای تجسمی به‌خصوص کاریکاتور و نقاشی، هنرمندان بزرگی به جهان معرفی کرده است.
درد وطن و مردم، درد مشترک همه هنرمندانی است که به هر ترتیب ریشه در فلسطین دارند؛ چه خودشان در این سرزمین اشغال شده متولد شده باشند و چه ریشه‌های آبا و اجدادی آنها به خاک فلسطین گره خورده باشد. آنچه بر سرزمین‌های اشغالی می‌گذرد، روزگار مردم فلسطین و داستان‌های تلخ این جغرافیای دردمند در طول تاریخ به شکل‌های متنوع در آثار هنرمندان این سرزمین بروز کرده و در امیدوارترین و سرسخت‌ترین هنرنمایی‌های هنرمندان فلسطینی هم می‌توان غبار غم و غربت را دید که روی رنگ‌ها یا در جان خطوط و طرح‌ها نشسته است. از طرح‌ها و کاریکاتورهای سیاه و تلخ ناجی‌العلی گرفته تا آثار پر نقش و رنگ سلیمان منصور، هر کدام به شیوه‌ای از درد وطن می‌نالند. از میان انبوه هنرمندانی که از ریشه در خاک سرزمین‌های اشغالی دارند و درد وطن را به تصویر کشیده‌اند، چند نمونه را اینجا معرفی می‌کنیم با این یادآوری که در نزدیک به یک قرن گذشته هنرمندان زیادی درد وطن را تصویر کرده‌اند؛ از جمله نهیل بشاره، صوفی الحلبی، عبدالرحمن المزین، برهان کروتلی، سعید حسین، محمد الشاعر، ابراهیم الغنام، برهان کرکوتلی، توفیق عبدالعادل، سامیه الحلبی، لیلی السوا و...
خالق سیب تلخ
ناجی العلی
این یکی را بسیاری از ما می‌شناسیم و بیشتر ما او را با نام حنظله به یاد سپرده‌ایم. ناجی العلی، کاریکاتوریست فلسطینی مشهورترین کاریکاتوریست خاورمیانه و جهان عرب بود که سال ۱۹۸۷ در 49 سالگی در لندن به قتل رسید. ناجی العلی یک شخصیت کارتونی ساخته به نام حنظله (به معنی سیب تلخ) که با پیراهن وصله شده و پای برهنه به نماد تصویری مردم فلسطین بدل شده و یادآور سرنوشت تلخ و اندوهبار آوارگان فلسطینی است. این کودک 10ساله است چون ناجی العلی وقتی 10ساله بود مجبور به ترک فلسطین شد. این نماد اولین بار سال ۱۹۶۹ در روزنامه کویتی السیاسه به تصویر کشیده شد و ناجی العلی از سال ۱۹۷۳ به بعد حنظله را همواره پشت به بیننده و با دستان قلاب شده در پشت پای تمام آثارش ترسیم کرده طوری که گویی هر اثری که خلق می‌کند از زاویه دید حنظله است. حنظله همیشه پیراهن ژنده و پابرهنه است و در کاریکاتورهای تازه‌تر گاه در حال سنگ‌پرانی یا شعارنویسی است.
ناجی العلی در ۲۲ ژوئیه ۱۹۸۷ در مسیر محل کارش در لندن از پشت سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت و همین گلوله یک ماه بعد جانش را گرفت. قتل ناجی العلی هیچ مجرمی نداشت اما پرونده قتل او بعد از ۳۰سال توسط پلیس لندن به دلیل این‌که ممکن است برخی افراد در زمان قتل حاضر به سخن گفتن نبوده اما حالا بتوانند شهادت بدهند، باز شده و در دست بررسی است.
رنگین و اندوهگین
اسماعیل شموط
یک مهاجر و یک آواره دیگر از سرزمین‌های اشغالی در اروپا به یاد وطن نقاشی می‌کشید؛ اسماعیل شموط نقاش، تاریخ‌دان نویسنده و پژوهشگر فلسطینی سال 1930 متولد شده بود. وقتی 18سال داشت بعد از حمله نیروهای اسرائیلی به همراه 25 هزار فلسطینی دیگر در جریان برنامه پاکسازی فلسطین به عنوان پناهجو به خان‌یونس رفت و دو سال بعد یعنی 1950 به قاهره سفر کرد و آنجا در دانشکده هنرهای زیبای قاهره مشغول به تحصیل شد. اسماعیل شموط سه سال بعد اولین نمایشگاهش را در غزه برپا کرد و از همان وقت عضو سازمان آزادیبخش فلسطین شد و بعدها به سمت مدیریت هنر و فرهنگ ملی منصوب شد.
شموط، یکی از موثرترین هنرمندان فلسطینی است که سبکش در برجسته‌سازی نمادهای فرهنگ و سنت‌های فلسطینی نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. نقاشی‌های او تجربه‌های زندگی در اردوگاه‌ها و آوارگی مردم فلسطین را به نمایش می‌گذارند اما در عین حال امیدآفرین هستند. او تابلویی دارد به نام راهپیمایی مردم مسیره شعب که تراژدی ملت فلسطین را به نمایش می‌گذارد. آثار شموط، پر ازدحام و رنگین هستند و زنان و مردان و کودکان فلسطینی را به نمایش می‌گذارند. در آثار او می‌توان ترس و وحشت که نماد اشغالگری اسرائیل را به‌وضوح در چهره‌ها دید اما همیشه در تابلوهای او رویایی شفاف و نامرئی وجود دارد که به مبارزه و زندگی در اردوگاه‌ها و مبارزه و مقاومت مردم فلسطین رنگ امید می‌زند.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یکی از کتاب‌های او به نام تاریخ مصور فلسطین را سال‌ها پیش با ترجمه سعید تقدسیان منتشر کرده است.
هنرمند بی‌سرزمین
مصطفی الحلاج
در منطقه یافای فلسطین به سال1938 پسرکی به دنیا آمد به نام مصطفی الحلاج که بعدها به عنوان هنرمند پیشگام در جهان هنر عرب شناخته شد. او را شمایل هنرهای گرافیکی معاصر عرب می‌شناسند و بنیانگذار کمیته اتحادیه‌های صنفی اتحادیه عمومی نویسندگان و روزنامه‌نگاران فلسطینی بوده است.
مصطفی الحلاج 10ساله بود که به اجبار پاکسازی نژادی همراه خانواده‌اش به دمشق رفت و همانجا تحصیلی کرد. او در دانشکده هنرهای زیبا در قاهره در رشته مجسمه‌سازی درس خواند و در آتلیه لوکسور برای تحصیلات تکمیلی شرکت کرد. الحلاج در شاخه‌های متنوعی فعالیت می‌کند از جمله نقاشی، گرافیک، نقاشی دیواری، تصویرگری، طراحی جلد و حکاکی و با تخصص در هنر گرافیک و مجسمه‌سازی. مثل هنرهای متنوعی که داشت در سرزمین‌های متنوعی هم زندگی کرده، از لبنان و دمشق گرفته تا قاهره. بسیاری از آثار چاپی الحلاج در جنگ سال 1982 لبنان و بر اثر حملات اسرائیل به بیروت از بین رفت اما او توانست مجسمه‌های چوبی و سنگی‌اش را نجات بدهد. این هنرمند فلسطینی در کنار خلق آثار هنری و بنیانگذاری اتحادیه‌های صنفی، تاسیس یک گالری هنری در دمشق به یاد ناجی العلی را در کارنامه دارد.
هنرمند مقاومت
سلیمان منصور
سلیمان منصور، یک سال قبل از پاکسازی نژادی فلسطینیان در سال 1947 متولد شد. او یکی از جرهره‌های مهم هنر عرب معاصر محسوب می‌شود. او را هنرمند انتفاضه می‌دانند، چرا که در طول انتفاضه در گروه دیدگاه‌های جدید از هنرمندان فلسطینی عضو بود. این گروه به منظور تحریم لوازم هنری اسرائیل در اعتراض به اشغال مداوم، به کارهای زیرزمینی و استفاده از مواد مشتق شده از محیط فلسطین روی آورد. منصور سال 1988 مجموعه‌ای از چهار نقاشی از روستاهای ویران شده فلسطین را به تصویر کشید. این هنرمند نقاش و گرافیست بیش از هر چیز برای نقاشی‌اش از مرد سالخورده‌ای که شهر قدیمی محصور را به دوش می‌کشد، شناخته می‌شود. این شهر با مسجد قدس همچون تاج پادشاهی بر شت پیرمرد رنجور می‌درخشد و منصور در توصیف آن می‌گوید: ایده محوری این اثر تلاش برای ارتقا، گسترش و به نمایش در آوردن هویت و فرهنگی فلسطینی بود.
منصور از جمله هنرمندانی است که نقاشی‌هایش به پوستر بدل شده تا مخاطبان بیشتری پیدا کند و افراد بیشتری آنها را ببینند و تاثیر بگیرند. این نقاش فلسطینی معتقد است پوسترهای هنری فلسطینیان را می‌توان در هر خانه‌ای دید. رواج ناگهانی این آثار، مقامات اسرائیلی را از وجود ما خبردار کرد. آنها بعضی از آثار را توقیف کردند.
هنر تمام جهان برای فلسطین
روزگار مردم فلسطین و اشغال سرزمین مقدس داستانی نیست که فقط برای هنرمندان اهل فلسطین یا فقط هنرمندان منطقه اهمیت داشته باشد. هنرمندانی از سراسر جهان به این تراژدی بزرگ توجه کرده و آثاری درباره‌اش آفریده‌اند. برخی آثار این هنرمندان در خود فلسطین نیز به نمایش درآمده که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه کاریکاتور «از جهان به قدس» اشاره کرد که سال 1397 شهرداری رام‌ا... در اعتراض به اعلام قدس به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا برگزار شده بود.
حمایت هنرمندان نقاش و کاریکاتوریست از مردم فلسطین هم به لحاظ سابقه و هم میزان فعالیت قابل اعتناست. مثلا در کشور خودمان هنرمندی چون سیدمسعود شجاعی طباطبایی بارها نمایشگاه‌های آثار هنری مرتبط با فلسطین و روز قدس را تدارک دیده و خودش برای خلق اثر هنری در این باره آستین بالا زده و نیز هنرمندانی مانند مسعود نجابتی، علی وزیریان، عبدالحمید قدیریان، حسن روح‌الامین، رضا بدرالسماء و بسیاری دیگر برای حمایت از مردم فلسطین دست به خلق اثر هنری زده‌اند.
در آن سوی جهان هم هنرمندانی هستند که بارها آثارشان را در نمایشگاه‌های بین‌المللی مرتبط با روز قدس دیده‌ایم و البته بسیاری از آنها به جنبش بزرگ بایکوت، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم با نام مخفف BDS پیوسته‌اند که از آن جمله می‌توان به ولید رعد، هنرمند مشهور لبنانی اشاره کرد که به‌دلیل پیوستن به همین جنبش از دریافت جایزه نلی‌زاکس و دریافت مبلغ نزدیک به 10 هزار دلار محروم شد.
از میان همه هنرمندانی که در سراسر جهان درباره سرزمین‌های اشغالی آثاری خلق کرده‌اند، بنکسی یک پدیده است، نه صرفا به این دلیل که کسی او را ندیده و به چهره نمی‌شناسد بلکه از این بابت که این هنرمند انگلیسی، بارها به فلسطین رفته و به‌صورت ناشناس روی دیوارهای سرزمین‌های اشغالی آثاری خلق کرده‌است. 20 اثر از بنکسی در فلسطین و چهار اثر هنری از او در شهر غزه وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها مربوط به 16سال پیش است و چه‌بسا همین روزها دوباره اثری از او در یکی از ویرانه‌های سرزمین‌های اشغالی یا مثلا یکی از فضاهای عمومی شهر ظاهر شود.
مسابقه‌ای با حضور یک‌سوم کشور‌های جهان
در زمینه هنرهای تجسمی در فضای مقاومت جهانی، یکی از رویکردهای تاثیرگذار و جریان‌ساز، اقدام به برگزاری جشنواره‌ها و جشنواره‌هاست. رویدادهای این‌چنینی می‌تواند هنرمندان مختلف را به تولید محتوای هنری در موضوعات مختلف تشویق کند و انگیزه آنان را برای هنرنمایی در یک موضوع دلخواه افزایش دهد.
در همین راستا، سال گذشته فراخوان مسابقه بین‌المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «فلسطین تنها نیست» از سوی حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد. این جشنواره آذر 1399 همزمان با اعلام دیدگاه‌های امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نسبت به اهانت نشریه هبدو به پیامبر اسلام(ص) و فعالیت‌های سازشکارانه با رژیم‌صهیونیستی فراخوان خود را منتشر کرد. به‌تازگی اعلام شده که بیش از 3000 اثر از 66 کشور یعنی یک‌سوم کشور‌های جهان در این رویداد شرکت کردند.
در این رویداد، که حقیقتا آن را باید اتفاقی کم‌نظیر در هنر مقاومت در جهان دانست، داورانی از مناطق مختلف دنیا حضور داشتند. داوری این مسابقه توسط دو تیم داوری خارجی شامل خانم‌ها کریستینا برنازانی از ایتالیا و ایزابلا کوالسکا ویسزورک از لهستان و آقایان روسم از مالزی و لوئیس کارلوس فرناندز از برزیل، به شکل اینترنتی و داوران ایرانی محمد خزایی، مسعود ضیایی‌زردخشویی، عباس ناصری، مسعود شجاعی‌طباطبایی و سعید صادقی به شکل حضوری در محل واحد تجسمی حوزه هنری صورت گرفت.
اختتامیه
مسابقه فلسطین تنها نیست فردا و همزمان با روز قدس برگزار خواهد شد. تندیس این مسابقه اثری از استاد شیخ‌الحکما است که به همراه 2000، 1500 و هزار یورو برای نفر اول تا سوم به برگزیدگان اهدا می‌شود. پس از انتشار فراخوان در سال گذشته، 3000 اثر از هنرمندان 66 کشور جهان به دبیرخانه این مسابقه ارسال شد که پس از داوری توسط داوران داخلی و خارجی، 454 اثر انتخاب و به مرحله نمایشگاهی و نیمه‌نهایی راه پیدا کردند. این آثار از 23فروردین همزمان با اختتامیه هفته هنر انقلاب اسلامی در گالری‌های حوزه هنری و تارنمای ایران‌کارتون به نمایش گذاشته شد. مهلت بازدید حضوری از این نمایشگاه فردا به پایان می‌رسد اما خبر خوش این است که می‌توانید به‌صورت غیرحضوری آثار هنرمندان در این جشنواره را در سایت ایران‌کارتون تماشا کنید.
قرار است نمایشگاه این آثار در هشت کشور اسلامی برگزار شود. همچنین بنابر اعلام دبیر جایزه، مراسم اختتامیه فردا و با حضور برگزیده ترکیه‌ای از شبکه افق پخش خواهد شد.
