به گزارش شهر، محمدرضا نهاونديان در سومين روز از همايش فکري جوان ايراني، پرسش‌هاي امروزي که با موضوع «نظام اقتصادي اسلام و الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت» برگزار شد، اظهار داشت: بايد مقصود ما در واژه الگو، اسلامي - ايراني پيشرفت مشخص باشد. ممکن است بديهيات جلوه کند اما شکافتن اين واژه‌ها مهم است. وي که در خصوص اقتصاد جهاني و الگوي اسلامي ايراني پيشرفت سخنراني مي‌کرد افزود: اگر در همه چيز موفق عمل کرده‌ايم پس ديگر به الگوي پيشرفت چه نيازي داريم؟ پيشرفت تعريف شاخص مي‌خواهد. يکي از نکات اصلي در مولفه‌ها اين است که تعريف ما با ديگران متفاوت باشد، اما در آغاز بايد بدانيم اگر در مورد هر فاکتور و چشم‌اندازي صحبت مي‌کنيم آن را کمي کنيم. نهاونديان با تاکيد بر اينکه توليد علم شاخصه اين الگو است، ادامه داد: اينکه الگوي پيشرفت ايراني باشد، ناظر بر محتواي علمي نيست، علم سرزمين نمي‌شناسد، اگر علم توليد شود با اسم آن سرزمين هم به منصه ظهور مي‌رسد به اسلاميت آن هم ضربه نمي‌خورد. کسي مي‌تواند اين الگوي اسلامي- ايراني را بنويسد که کاملاً بر آن الگوها اشراف داشته باشد. جعل الگو صحيح نيست. اينکه با اين موضع‌گيري وارد کار شويم که هر چه ديگران کرده‌اند، غلط است؛ باز هم به خطا رفته‌ايم. سعه‌صد در بر گرفتن نقاط مثبت و واگذاشتن نقاط منفي ما را در اين زمينه راهنمايي مي‌کند. رويکرد ما بايد رويکرد ايجابي شود.
رئيس اتاق بازرگاني با اشاره به اينکه کيفيت زندگي در تابع هدف موضوعيت دارد، اظهار داشت: مسئله اختيار بندي دومين موضوع است. تعريف انسان با اختيار ورزي صورت مي‌گيرد. تفاوت اردوگاه سوسياليستي و اردوگاه سرمايه‌داري است. هر نکته‌اي براي انسان الزام بياورد، ما را از مدل اسلامي دور مي‌کند. نهاونديان يادآور شد: ما در اسلام درآمد حلال و درآمد حرام داريم. در اين بيست سال اخير بسيار بيشتر از گذشته مباحث اسلامي در نظام سرمايه‌داري وارد شده است. معني اين وارد کردن قيود فرافردي در رفتار است و اين همان معنايي است که اسلام دنبال مي‌کند يعني آزادي در کنار مسئوليت معنا مي‌دهد.
رئيس اتاق بازرگاني بيان داشت: در نگاه اسلامي هر دو محور عدل و احسان بايد ديده شود. يکي ديگر از مولفه‌ها استفاده دانش و دستاوردهاي ديگران است. اين غلط است که ما فکر کنيم بايد چرخ را از ابتدا بسازيم. مقصود ما از اينکه مي‌گوييم علوم انساني بايد اسلامي شود چيست؟ منظور اين است که با اطلاع از عصر حاضر اقتصاد جهان الگو تدوين کنيم.
نهاونديان در پاسخ به سوال يکي از دانشجويان مبني بر اينکه شاخصه‌هاي پيشرفت اقتصادي ما چيست تاکيد کرد: هدف و تابع مطلوبيت بايد مشخص شود و بر اساس آن شاخصه‌هاي پيشرفت مشخص مي‌شود. ما در سي سال گذشته فراز و نشيب‌هايي داشته‌ايم، اما آيا ما واقعاً رشد داشته‌ايم؟ همه مي‌دانند جواب منفي است که آن هم بر مي‌گردد به ساختار که اين امکان را سلب کرده است. از اينکه برخي کاستي‌ها و کمبودها را ببينيم نبايد وحشت کنيم، بلکه بايد آسيب‌شناسي کنيم تا به مقصود برسيم.
نهاونديان در پاسخ به اين سوال که: جايگاه بخش خصوصي در تدوين الگوي اسلامي ايراني پيشرفت چيست؟ گفت: در يک اقتصاد سالم بخش خصوصي يعني همه تعاون اقتصادي در اقتصاد ايران چون طي اين سال‌‌ها هفتاد- هشتاد درصد اين فعاليت‌ها توسط دولت انجام شده به بخش خصوصي، بخشي از اين فعاليت شده است. در حالي در بخش خصوصي يعني مردم و دولت بايد نظارت کند که اين فعاليت به مردم و مملکت ضربه نزد. ابلاغ سياست‌هاي اصل 44 يک تحول بزرگ بود. ما انباشت سرمايه را طي سال‌هاي گذشته داشتيم، اگر بخواهيم اين هفتاد هشتاد سال را جبران کنيم بايد با سرعت بيشتري اين ساختار را جبران کنيم دولت بايد به جايگاه سياست‌گذاري و نظارت باز گردد.
سروش محلاتي: ارائه الگوي اسلامي– ايراني پيشرفت بدون همراهي فقه امکان‌پذير نيست
سومين روز از همايش فکري جوان ايراني، پرسش‌هاي امروزي حجت الاسلام و المسلمين سروش محلاتي به ايراد سخناني در رابطه با فقه پويا و نقش آن در تدوين الگوي اسلامي– ايراني پيشرفت پرداخت. حجت الاسلام سروش محلاتي سخنان خود را با طرح يک سوال مطرح کرد؛ با اين مضمون: وقتي سخن از پيشرفت به ميان مي آيد ما با تغيير و دگرگوني مواجه هستيم و وقتي سخن از اسلام است با احکام ثابت روبرو هستيم. اين تغيير و تحول از يک سو و اين ثبات از سوي ديگر چگونه با هم سازگار مي‌شوند؟ در اين رابطه 3 ديدگاه در بين مسلمانان وجود دارد. ديدگاهي که عقيده دارد پيشرفت و توسعه مقولهاي فقهي نيست يعني فقه فقط احکامي را صادر مي‌کند و با پيشرفت و عدم پيشرفت هيچ کاري ندارد. فقه فقط زکات مي‌طلبد و برايش هيچ فرقي ندارد که توليدات بوسيله ابزار جديد است يا ابزار قديم. فقه در اينجا نه حمايت مي‌کند و نه مانع مي‌شود. دومين ديدگاه پيشرفت و توسعه را در تقابل با فقه مي‌داند. مثلا اگر کشوري بخواهد صنعت توريسم را توسعه بدهد بايد اصول فقه را کنار بگذارد. ديدگاه سوم مبني بر اين است که احکام ديني و فقهي مي‌توانند با پيشرفت و توسعه هم‌خواني داشته باشند و اگر هم در مواردي ناسازگاري است يا بايد در الگوي توسعه تغيير داده شود يا در احکام. اگر نه اسلام ذاتا با پيشرفت مشکلي ندارد و تاکيد من بر اين ديدگاه است.
وي در ادامه افزود: مسائل مشترکي بين شريعت و پيشرفت وجود دارد که هم براي فقه اهميت دارد و هم براي ترسيم الگويي براي پيشرفت. اين دو در يک جامعه اسلامي نمي‌توانند نسبت به يگديگر بي‌تفاوت باشند. مثلا يک جامعه پيشرفته نمي‌تواند رفاه مردم را ناديده بگيرد. فقه هم در اينجا مدعي است که راهکار دارد و آن استفاده از زکات براي تامين نياز فقرا است و آن هم بر اساس ملاک خط فقري که اسلام آن را مشخص کرد که متاسفانه امروزه به آن توجهي نمي‌شود. فقير بودن ملاک‌هاي زيادي دارد و تنها به گرسنگي و نداشتن لباس مربوط نمي‌شود، خانه وضعيت تحصيل وضعيت تفريح و... مي‌توانند از ملاک‌هاي فقر باشند. به هر حال وجود فقير در يک جامعه دليلي است بر عدم رعايت حقوق آن مردم فقير توسط اغنيا.
سروش محلاتي در ادمه گفت: الگوي پيشرفت اسلامي– ايراني ارائه کردن بدون همراهي فقه و ارائه احکام متناسب با اين موضوع امکان‌پذير نيست و از آنجايي که ما هنوز موفق به استخراج مفاهيم متناسب با اين الگو از فقه نشده‌ايم؛ به نظر من وظيفه ما امروز طراحي يک الگوي جديد نيست. وظيفه ما اين است که الگوهايي را که در جهان هست را بشناسيم و با بررسي و نقد عالمانه آنها، به اصلاح آنها بپردازيم و از آنها در جهت پيشرفت خود استفاده کنيم.
محسن اسماعيلي: مشارکت عمومي شاخصه پيشرفت الگوي اسلامي- ايراني
يک کارشناس گفت: مشارکت عمومي شاخصه پيشرفت الگوي اسلامي- ايراني است و اگر ما مي‌خواهيم الگوي اسلامي- ايراني را تعيين کنيم، محور و هدف آن توجه به نقش انسان است.
محسن اسماعيلي در سومين روز از ششمين همايش جوان ايراني- پرسش امروزي اظهار داشت: نحوه مواجهه متفکران مسلمان با مقولات جهان امروز متفاوت است. گروهي از متفکران در دنياي اسلام هستند که معتقدند ما در برابر اينها بايد يا موضع تسليم مطلق و يا موضع نفي مطلق داشته باشيم. يک نگاه به توسعه و حقوق بشر و اين مفاهيم است که وابسته کردن اين مفاهيم به فلسفه غربي تحريف مفاهيم اسلامي است. مردم ايران بر سر يک دوراهي هستند، يا بايد آنها را بپذيرند، يا آنها را رد کنند. نگاه دومي که وجود دارد خطرناک‌تر از نگاه اول است، اين است که ما اين مفاهيم را مي‌پذيريم اما اسلام را طوري توجيه مي‌کنيم که با اين مفاهيم سازگار باشد. مي‌توان نام اين را يک برخورد التقاطي و دوگانه با فرهنگ غربي دانست، چنين موضعي راه را براي تحريف حقايق و گذشته دين و آيين باز مي‌کند. به نظر مي‌رسد هيچ کدام از اين دو شيوه پسنديده جوان ايراني نيست. شيوه صحيح اين است که نه در مقابل مدل غربي تسليم باشيم و نه سعي کنيم به مفاهيم آنها رنگ و لعاب اسلامي بدهيم. اسماعيلي با بيان اينکه ايران داراي تمدني کهن است، ادامه داد: تمام جهان در برابر تمدن ما سر تسليم فرو مي‌آورند اما هيچ زمان ما مدعي ارايه يک الگوي جديد نبوده‌ايم. با انقلاب 57 ما اعلام کرديم الگوي جديدي براي پيشرفت داريم که مبتني بر اسلام است. اين ادعا بايد در عمل آزمون پس دهد و ما اکنون در حال پس دادن اين آزمون هستيم. اگر ما نتوانيم در عمل اين الگو را نشان دهيم، ادعاي ما پوچ است.
وي با ارايه تعريفي از سکولاريسم مبني بر اينکه سکولاريسم يعني جدايي دين از صحنه اداره جامعه و محدود کردن قلمرو دين، اظهار داشت: شهيد مطهري اين‌طور سکولاريسم را تعريف کردند که پيدايش سکولاريسم در جهان غرب معلول عملکرد بد و تفسير غير منطقي کليسا از حقوق انسان است و مي‌گفتند کساني که درد دين داشتند چاره‌اي جز اين نديدند که بگويند کليسا در جاي خودش و کاخ در جاي خودش تا اين سايه قداست برداشته شود و انسان‌ها بتوانند حرف‌هايشان را بزنند تا هر حرکتي را به پاي دين ننويسند.
اين کارشناس با تاکيد بر نقش انسان در اين الگو خاطرنشان کرد: هدف توسعه و دورنماي الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت بايد احياي محور انساني باشد، يکي از اشتباهات غرب در اين است که انسان در مدل غربي، محور نيست و به همين دليل ما در الگوي پيشرفتمان هيچ‌گاه منحصر به تکنولوژي و ماليات نمي‌شويم.
اسماعيلي با اشاره به اينکه قرآن از يک سري تمدن‌هاي بشري قبل از اسلام ياد مي‌کند، گفت: قبل از آمدن اسلام بشر چنان داراي توسعه بوده که ما هنوز به پاي توسعه آنها نرسيديم. در جاي ديگر قرآن مي‌فرمايد در ميان همه احکام الهي يک حکم از همه احکام بالاتر و آن حرمت انسان‌ها است که هم‌سنگ و همراه توحيد است. حقوق انسان حقوق بشر فارغ از اينکه چه ديني دارد، حايز اهميت است و اين افتخاري‌ست که ما مي‌توانيم به جهان ارايه کنيم.
مهدي گلشني: براي پيشرفت در علم بايد در جهت نوآوري، توليد علم و رفع نيازهاي کشور گام برداريم
استاد فيزيک دانشگاه شريف در ششمين دوره همايش فکري جوان ايراني، پرسش‌هاي امروزي بعد از مقايسه جريان‌شناسي پيشرفت علم در جهان اسلام غرب وضعيت علمي جهان اسلام در عصر حاضر و گذشته را نيز مقايسه کرد و گفت: ما در اسلام شاهد سلطه 600 ساله مسلمانان در توليد علم بوده‌ايم و اين به دليل تشويق قرآن و سنت به مطالعه طبعيت بوده و اين امر در احاديث مختلف تاکيد شده است. مثلا در حديث گفته شده علم گمشده مومن است که بايد آن را پيدا کند ولو اينکه در دست مشرکان باشد. بنابراين مسلمانان براي کسب علم به هر کجا سفر کرده‌اند از طرفي ما شاهد حاکميت روح تسامح در آن دوره بوده‌ايم. در دوره شکوفايي مسلمانان در حوزه علم تبادل افکار بين مسلمانان وجود داشته و آنها نظرات يگديگر را تحمل و نقد عالمانه کرده‌اند. در آن دوره سوال مطرح مي‌شده و سيستم باز بوده و مهمترين نکته اي که در آن دوره وجود داشته سخت‌کوشي و پرهيز از تقليد کورکورانه بوده. اما حالا اين طور نيست و ما اين سخت کوشي را در غرب مي‌بينيم اما در مسلمانان خير. از طرفي ما الان جامعيت علم اسلامي را نداريم و شاهد باريک بيني متخصصان شده‌ايم، اين معنا که اصلا به علوم ديگر اعتنا ندارند در صورتي که اين نگرش وسيع باعث تمدن اسلامي شد. وي ادامه گفت: بعداز حمله مغول، ظهور تصوف، جنگل‌هاي داخلي مسلمانان، ظهور متکلمين اشعري و... اين تمدن درخشان دچار انحطاط شد و جامعه ايران به خوابي فرو رفت که تا زمان فتحعلي شاه ادامه داشت. در آن زمان بود که روس‌ها به ايران حمله کردند و ايراني‌ها متوجه شدند که سلاح ندارند و از کشورهاي ديگر و بسيار عقب هستند. بنابراين از آن زمان به بعد علم با تمام ضمائم به جهان اسلام راه پيدا کرد. در آن زمان حس‌گرايي و تجربه‌گرايي ديدگاه‌هاي مطرح بودند و عينا هم به ما منتقل شد، اما متاسفانه حالا با وجود اين که اين ديدگاه‌ها در اروپا و امريکا مورد سوال است، هنوز ما شاهديم که بر محيط علمي دانشگاه‌هاي ما چنين ديدگاهي حاکم است.
گلشني در ادامه گفت: ما در آن زمان در عرصه علم تنها به تقليد پرداختيم و اصلاً به فکر توليد نبوديم، حتي حالا هم بيشتر مدرک‌گرا هستيم و به آمار و ارقام مربوط به تعداد مقالات و فارغ‌التحصيلان تاکيد داريم و مقولهاي به نام کيفيت را کاملاً از ياد برده‌ايم. اين گونه است که کشور کره که سي‌سال پيش از اين از ما عقب مانده‌تر بود، حالا پيشرفت بسيار بيشتري نسبت به ما دارد.
وي وضعيت علمي امروز کشور را اين گونه تعريف کرد: در نگرشي به علم سه ديدگاه حاکم است: توجه به طبيعت به جهت لذت بردن واين که فطرت انسان به دنبال کشف جهان است، دوم اينکه ديدگاهي توصيه‌ي ما را به کسب علم براي ساختن خود انسان و جامعه انساني تشويق مي‌کند، سوم ديدگاهي است که حالا حاکم است و علاوه بر فرم طبيعتي به دنبال کسب قدرت و ثروت هم هست و اين ديدگاه الان در جهان غرب حاکميت دارد. اما الان ديدگاه علمي حاکم در کشور ما براي لذت حاصل از علم است و نه متاسفانه در جهت کسب قدرت و ثروت است. آيا واقعاً تعداد مقالات واقعاً گوياي سطح علمي کشور ما است؟ خير... آن هم مقالاتي که در مجله‌هاي درجه دو و سه چاپ مي‌شوند و در جهت توليد علم و رفع نيازهاي کشور و دنيا نيستند.
برنده جايزه علم و دين تمپلتون در ادامه گفت: ما در حال‌حاضر بايد در دو جهت گام برداريم: 1- نوآوري در علم 2- توليد علم در جهت رفع نيازهاي کشور. واقعاً کدام نظريه از کشور ما به دنيا عرضه شده که سرمشق باشد، ما تبديل به مشق‌نويس شده‌ايم و اصلاً در جهت رفع نياز نيستيم و من حاضرم ثابت کنم که فعاليت‌هاي ما عمدتاً در اين دو جهت نيست.
گلشني راهکارهايش را اين‌گونه بيان کرد: ما بايد به نخبگان اجازه نوآوري در عرصه علم را بدهيم. در حال‌حاضر ما نخبگان را به راحتي از دست مي‌دهيم و تمام اينها به دليل عدم ايجاد جاذبه براي فعاليت اين نخبگان است، ولي رفع نيازهاي کشور، نقدپذير بودن و رعايت ادب اسلامي در نقد، توجه به کيفيت، گوش سپردن به حرف‌هاي متخصصان، توجه خود کارشناسان به مشکلات، داشتن بينش وسيع بر علم و فناوري، فعاليت بيشتر در زمينه علوم انساني و خارج شدن از اين انزوايي که الان دچار آن هستيم را از نکاتي است که بايد براي پيشرفت بيشتر به آنها توجه کنيم. وي در نهايت گفت: ما نياز به يک تفکر سالم داريم و بايد تلقي درستي از جهان و وضعيت خود داشته باشيم تا بتوانيم ادعاي ساختن يک تمدن درخشان را داشته باشيم. ششمين همايش فکري جوان ايراني- پرسش‌هاي امروزي تا سه‌شنبه بيست و هفتم ارديبهشت‌ماه ادامه دارد.
