ابعاد وجود گرانقدر حضرت زهرا عليهاالسلام

به گزارش «شهر»، خداوند عزوجل اطاعت ما اهل بيت را براي تنظيم امور دنيوي و اخروي مردم واجب کرد تا مردم از طريق قبول رهبري پيشوايان معصوم به نظام اجتماعي سالمي دست يافته و در امنيت کامل به زندگي خود ادامه دهند.

اشاره

سوم جمادي الثاني، سال روز شهادت يادگار پيامبر، همسر فداکار اميرمؤمنان عليه‏السلام و مادر مهربان يازده ستاره فروزان آسمان ولايت و امامت، کوثر قرآن کريم، حضرت زهراي مرضيه عليهاالسلام است. همو که در دوران کوتاه حيات خود منشأ برکات فراواني براي اسلام و مسلمانان شد. فاطمه عليهاالسلام عمر کوتاه خود را در دفاع از حريم پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله، ترويج و نشر افکار محمدي، دفاع از ولايت و تربيت فرزندان معصوم صرف کرد.

زيارت

زيارت حضرت زهراي مرضيه عليهاالسلام همانند ساير معصومان از فضيلت فراواني برخوردار است. زيارت‏هاي گوناگوني نيز براي اين بانوي مجلله اسلام وارد شده است. در قسمتي از زيارت حضرت، ايشان را مخاطب قرار داده و مي‏گوييم: «سلام بر تو اي دختر رسول خدا! سلام بر تو اي بانوي زنان جهانيان! سلام بر تو اي همسر ولي خدا! من شهادت مي‏دهم که کسي که تو را خوشحال کند، رسول اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله را خوشحال کرده و هر کس بر تو ستم کنند، به رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ستم کرده است.

اي بانوي من! من به تو و پدرت و همسرت و امامان از فرزندانت اعتقاد داشته، به ولايت آن‏ها ايمان دارم. به فرمانبرداري از آنان ملتزم هستم. خدايا رحمت خود را بر فاطمه عليهاالسلام فرو فرست؛ رحمتي که مقام او را در نزد تو بالا ببرد»1.

فرياد يک انقلاب

حضرت زهرا عليهاالسلام پس از وفات پدربزرگوار خود نود و پنج روز زنده بود. او بيش‏تر اين مدت را از دوري پدر و غربت و مظلوميت اميرمؤمنان عليه‏السلام در رنج بود.تا آن جا که دوبار کاسه صبرش لبريز شد و به ايراد خطبه‏اي آتشين پرداخت. يکي از اين خطبه‏ها، در مسجد پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و در برابر جمع فراواني از مردم مدينه ايراد شد که بهت و حيرت حاضران را برانگيخت2.

امروزه نيز دانشمندان و اديبان به فصاحت و بلاغت و شيوايي گفتار حضرت اعتراف کرده، به عجز و ناتواني انسان عادي از چنين سخنراني اقرار مي‏کنند. خطبه دوم حضرت زهرا عليهاالسلام در منزل خود حضرت و در جمع زنان انصار و مهاجر بود. اين خطبه چنان تحولي را در حاضران ايجاد کرد که در بازگشت، مقابل شوهرانشان ايستاده، آنان را براي عذرخواهي به منزل حضرت علي عليه‏السلام فرستادند3.

سخنراني زهرا عليهاالسلام

رويدادهايي که پس از رحلت پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به وقوع پيوست، سبب شد تا فاطمه زهرا عليهاالسلام مردم را جمع کرده، در مسجد پيغمبر به ايراد سخنراني بپردازد. جمع زيادي از مردم مدينه، خليفه وقت و مأموران حکومتي، نظاره‏گر در افشاني بانوي ارزشمند اسلام بودند.

اين خطبه کم نظير داراي بخش‏هاي متفاوتي است که هر يک هدف روشني را تعقيب مي‏کند. حضرت زهرا عليهاالسلام در بخش نخست اين خطبه، تحليل فشرده‏اي درباره توحيد و هدف آفرينش ارائه کرده و در بخش ديگري از سخنان خود، به مقام والاي پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و مسئوليت‏هاي ايشان اشاره کرده است. در بخش سوم نيز،، به اهميت قرآن و فلسفه و اسرار احکام اسلامي پرداخته و پس از معرفي خود، خدمات رسول گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله را گوشزد کرده است. حوادث پس از پيامبر نيز بخشي از اين خطبه را در بر مي‏گيرد.4

ايمان

انسان داراي ظاهر و باطني است. ظاهر آدمي، همان بدن و باطنش، روح و روان اوست. همان گونه که بدن داراي احکامي مانند طهارت و نجاست است و در صورت نجاست، با آب پاک مي‏شود، روح و روان نيز، نجاست و طهارت دارد. نجاست روح، شرک به خداوند است که جز با ايمان پاک نمي‏شود. شرک از گناهان آمرزش‏ناپذير است5 و براساس کلام نوراني اميرمؤمنان، شرک گناهي است که همه اعمال انسان را باطل مي‏کند6.

تنها چيزي که مي‏تواند اين نجاست و پليدي روح را از بين برده، صفا و جلوه دوباره‏اي به قلب و روح آدمي دهد، ايمان به خداست. حضرت زهرا عليهاالسلام در اين باره مي‏فرمايد: «خداوند ايمان را وسيله پاک کردن نجاست شرک، از روح شما قرار داد»7 تا در سايه آن همه مظاهر شرک از بين برود و قلب که حرم الاهي است جايگاه صاحب خانه شود.

معراج مؤمن

نخستين وظيفه انسان مسلمان در برابر پروردگار خويش، نماز است. نماز دستور بزرگ تربيتي اسلام و عامل مهمي براي جلوگيري از فحشا و رذايل اخلاقي و تجاوز به حقوق ديگران است8. نماز ستون خيمه دين است و آيه‏هاي فراواني از قرآن کريم اين امر مهم اختصاص يافته است که حکايت از اهميت اين فريضه الهي دارد.

حضرت زهرا عليهاالسلام درباره علت وجوب نماز و اهتمام اسلام به اين واجب فرموده است: «خداوند نماز را براي دوري از تکبر و خودبيني بر انسان‏ها واجب ساخت؛9 زيرا ريشه اغلب صفات زشت و ناهنجاري‏هاي جامعه، تکبر است. هنگامي که انسان به نمازمي‏ايستد و پيشاني خود را بر زمين مي‏زند، خويش را در مقابل خداوند ذليل و کوچک شمرده، در برابر حضرت حق سر تسليم فرود مي‏آورد و خواسته او را بر خواهش‏هاي شيطاني خود مقدم مي‏دارد.

زکات

زکات يکي از واجبات الهي و از منابع اقتصادي حکومت اسلامي است که نقش فراواني در گسترش عدالت اجتماعي و اقتصادي داشته، مي‏تواند حکومت را براي برطرف سازي شکاف طبقاتي ياري دهد. زکات هزينه‏اي است که افراد واجد شرايط بايد براي برخي از کالاهاي زندگي خود پرداخت کنند.

زهرا عليهاالسلام در مورد فلسفه وجوب زکات مي‏فرمايد: «خداوند زکات را براي پاکيزگي جان انسان‏ها از زشتي‏ها و بخل و براي رشد و زياد شدن اموال شما قرار داد»10. خداوند در قرآن کريم به پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «از اموال واجد شرايط آنان، زکات بگير تا آنان را از خودسري و بخل برهاني و اموالشان را پاک و خودشان را پاکيزه سازي»11. خداوند در جاي ديگري مي‏فرمايد: «هر چه در دنيا بدهيد، خداوند جاي آن را در دنيا پر مي‏کند»12.

روزه

يکي از واجبات الاهي که نقش به سزايي که پاک سازي روح آدمي دارد، روزه است. اين فريضه بزرگ در اسلام از جايگاهي والا برخوردار است. حضرت زهرا عليهاالسلام در فلسفه واجب سازي روزه مي‏فرمايد: «خداوند روزه را براي تثبيت و استحکام اخلاص در وجود انسان، واجب کرد»13. روزه بر خلاف ديگر عبادت‏ها، قابل ريا کردن نيست؛ زيرا اين عمل از چشم مردم پوشيده مانده و از توقع تمجيد و تعريف بر کنار است. به همين دليل پيامبر مکرم اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در بيان نوراني خود مي‏فرمايد: «خداوند عزوجل فرمود، روزه تنها به خاطر من است و من خودم پاداش آن را خواهم داد»14.

خداوند به مسلماناني که داراي قدرت و توانايي مالي و بدني هستند، دستور مي‏دهد هر سال در زمان مشخصي گرد خانه خدا اجتماع کرده، اعمال ويژه‏اي انجام دهند15 اين فريضه بزرگ، داراي ابعاد گوناگون فردي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي است که ساليانه ميليون‏ها نفر از مسلمانان را از همه نقاط جهان، به محل نزول وحي مي‏کشاند و با تشکيل اجتماع بزرگ مسلمانان از مصالح ايشان پاسداري کرده، با بيزاري از شرک و کفر نمرودها و ابوجهل‏هاي زمان، قدرت واقعي اسلام را به نمايش مي‏گذارد و بناي محکم دين اسلام را مستحکم‏تر مي‏سازد16.

حضرت زهرا عليهاالسلام درباره علت وجوب حج و اجتماع ساليانه مسلمانان مي‏فرمايد: «کنگره عظيم اسلامي حج، پايه‏هاي اسلام را محکم و قدرت و توان مسلمانان را در تمام زمينه‏ها افزايش داده، دشمنان را از طمع ورزيدن در دين خدا نااميد مي‏کند»17.

عدالت

نبود عدالت و شيوع ظلم و ستم باعث عصيان و سرکشي شده، اختلاف‏هاي عميق جامعه انساني را در پي خواهد داشت. خداوند براي حفظ وحدت و رسيدن تمام مردم به حقوق خود رعايت عدالت را واجب و ترک آن را ظلم قلمداد کرده است. عدالت، واژه مقدسي است که خداوند آن را قرين تقوا قرار داده و همگان را به رعايت آن توصيه کرده است18.

حضرت زهرا عليهاالسلام در فرازي از فرمايش‏هاي خود درباره علت وجوب عدالت مي‏فرمايد: «خداوند عدالت را بر همگان واجب کرد تا در سايه آن قلب‏هاي مردم به هم نزديک و با يکديگر مأنوس شود»19. عدالت اجتماعي کينه‏ها را از دل‏ها مي‏شويد و نابساماني‏هاي اجتماعي را سامان مي‏بخشد و در پرتو آن تمام مردم به حقوق فردي و اجتماعي خود رسيده و جامعه اسلامي از تمام معايب مبرّا شده و همگان در صلح و آرامش به زندگي خود ادامه مي‏دهند.

پيروي از اهل بيت عليهم‏‌السلام

پيروي از اهل بيت عليهم‏السلام همانند پناه بردن به کشتي نجات در درياي توفاني تمدن جديد است. حضرت زهرا عليهاالسلام بانوي ارزشمند اسلام در قسمتي از خطبه فدکيه خود، علت وجوب اطاعت از اهل بيت پيامبر را برشمرده، مي‏فرمايد: «خداوند عزوجل اطاعت ما اهل بيت را براي تنظيم امور دنيوي و اخروي مردم واجب کرد تا مردم از طريق قبول رهبري پيشوايان معصوم به نظام اجتماعي سالمي دست يافته و در امنيت کامل به زندگي خود ادامه دهند»20.

رهبري مردم

تفرقه، برنده‏ترين سلاحي است که همواره جوامع اسلامي را تهديد مي‏کند، و آن را تا مرز فروپاشي و نابودي مي‏کشاند. قدرت‏هاي بزرگ و زورمندان فرصت طلب، همواره با استفاده از عنصر تفرقه، جوامع اسلامي را عرصه تاخت و تاز قرار داده، به غارت و چپاول منابع و ثروت‏هاي ملي آنان پرداخته‏اند. خداوند عز و جل، خطر تفرقه را به مسلمانان گوشزد ساخته، و آنان را به اتحاد ويکپارچگي در مقابل زورمداران دعوت مي‏کند: «همگي به ريسمان محکم الهي چنگ بزنيد و از تفرقه بپرهيزيد21».

حضرت زهرا عليهاالسلام نيز راه درمان بيماري کشنده تفرقه را تمسک به امامت اهل‏بيت معرفي کرده، مي‏فرمايد: «خداوند امامت و رهبري اهل بيت پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله را براي جلوگيري از هر گونه تک روي و اختلاف و رسيدن به وحدت اسلامي واجب کرد تا در سايه آن مسلمانان به سعادت دنيوي و اخروي برسند»22.

جهاد

يکي از برنامه‏هاي حيات بخش اسلام در دفاع از حاکميت و تماميت ارضي کشورهاي اسلامي و محافظت از جان و مال و ناموس مسلمين از دستبرد بيگانگان و طمع ورزان، فريضه جهاد و پيکار در راه خداست. اين فريضه بزرگ الاهي، دري از درهاي بهشت است که خداوند آن را براي دوستان ويژه‏اش باز کرده است23. حضرت فاطمه عليهاالسلام در قسمتي از خطبه آتشين خود به فلسفه وجوب جهاد اشاره کرده، مي‏فرمايد: «خداوند جهاد را به خاطر عزت و سربلندي مسلمانان بر شما واجب کرد تا با عمل کردن به اين فريضه الاهي، دين خدا عزيز و امت اسلامي با عزت و سربلندي زندگي کنند»24.

صبر

صبر، آينه تمام نماي تسليم و ايمان به مبداء و معاد و نويدبخش صبح صادق پس از شب تار است. صبر، سرآغاز پيروزي و شادماني کساني است که طعم تلخ شکست را چشيده و با سلاح بردباري، به جنگ حوادث رفته‏اند و ميوه شيرين درخت تنومند بردباري را تناول کرده‏اند. صبر، ميراث ماندگار بهترين بندگان خدا در مقابل تندباد حوادث است، آنان که همانند کوهي استوار ايستادگي کرده و در سدرة المنتهي جاي گرفته‏اند. فاطمه زهرا عليهاالسلامدر بيان شيواي خود در فلسفه وجوب صبر مي‏فرمايد: «خداوند صبر و شکيبايي را وسيله‏اي براي جلب پاداش الهي قرار داد تا در مقابل آن از رحمت بيکران الهي بهره‏مند شوند»25.

امر به معروف و نهي از منکر

فريضه امر به معروف و نهي از منکر، در اسلام جايگاه ويژه‏اي دارد. امر به معروف و نهي از منکر، همان نظارت مردم بر مردم است که بهترين نوع مديريت نظارتي به شمار مي‏رود. اين فريضه بزرگ الاهي در حقيقت به منزله يک پوشش اجتماعي براي محافظت از جماعت انساني است؛ زيرا اگر امر به معروف و نهي از منکر نباشد، عوامل گوناگوني که دشمن بقاي وحدت اجتماعي هستند، بروز کرده، جامعه را متلاشي مي‏کنند. در اثر ترک اين دو فريضه مهم، ظلم و فساد فضاي جامعه را گرفته، عقايد و دين آن‏ها به تاراج مي‏رود و مردم نابود مي‏شوند26. يادگار پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آلهدرباره فلسفه وجوب امر به معروف مي‏فرمايد: «خداوند امر به معروف را به خاطر مصالح و منفعت عمومي و زندگي سراسر صلح و آرامش واجب کرد»27.

احترام به پدر و مادر

دين اسلام همانند ساير اديان الهي توجه ويژه‏اي به پدر و مادر داشته، فرزندان را به احترام و خضوع در برابر آن‏ها موظف مي‏کند. قرآن کريم، احترام و احسان به پدر و مادر را پس از عبادت خداوند قرار داده، مي‏فرمايد: «خداوند خواسته است که جز او را نپرستيد و به پدر و مادر خود نيکي کنيد. اگر يکي از آنان يا هر دو به پيري رسيدند (و در اثر پيري کم طاقت و تندخو شدند) به آنان «اُف» نگو و بر سر آنان فرياد نزن و با آنان به خوبي و مهرباني سخن بگو»28. حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام نيز در خطبه فدکيه خود، با اشاره به لزوم احترام به پدر و مادر، مي‏فرمايد: «خداوند نيکي کردن به پدر و مادر را موجب پيش‏گيري از خشم خود قرار داد تا با رعايت اين مهم اسلامي و ديني، از خشم و تازيانه عذاب الاهي در امان باشيم».29

صله رحم

صله رحم از احکام نوراني الاهي است که به تصريح روايات و فتاواي فقهاي اسلام واجب بوده، قطع آن، حرام و از گناهان کبيره است. منظور از رحم، هر کسي است که با انسان از سوي پدر و مادر نسبت خويشاوندي دارد.30 صله رحم افزون بر پاداش اخروي، داراي آثار و برکات دنيوي است.

بانوي بزرگ اسلام حضرت زهرا عليهاالسلام نيز به يکي از اين آثار در خطبه فدکيه خود اشاره کرده، مي‏فرمايد: «خداوند صله رحم را وسيله‏اي براي افزايش جمعيت و قدرت انسان قرار داده است».31 خداوند مسلمانان را از قطع رحم بر حذر داشته32 و مولاي متقيان اميرمؤمنان عليه‏السلام صله رحم را از روش‏هاي نيک مردان شمرده، 33درباره آثار و برکات آن فرموده است: «پيوند با خويشاوندان اموال انسان را زياد کرده، مرگ را از آدمي بر مي‏گرداند و باعث طولاني شدن عمر انسان مي‏شود».34

مبارزه با کم فروشي

قرآن کريم، کم فروشي را تلاشي براي فساد کردن در زمين عنوان کرده، از قول حضرت شعيب فرموده است: [او به قوم خود گفت] اي قوم! پيمانه و وزن را با عدالت، تمام بدهيد و بر اجناس مردم عيب نگذاريد و از حق آنان نکاهيد و در زمين به فساد کردن نکوشيد»35. با خيانت کردن در معامله‏ها، اطمينان و اعتماد عمومي که بزرگ‏ترين پشتوانه اقتصادي ملت‏هاست از بين رفته، ضايعات جبران ناپذيري بر جامعه تحميل مي‏شود.

قرآن کريم به کم فروشان وعده عذاب داده، مي‏فرمايد: «کم فروشان کساني هستند که وقتي براي خود پيمانه مي‏کنند، حقشان را به طور کامل مي‏گيرند، ولي وقتي براي ديگران وزن مي‏کنند، کم مي‏گذارند»36. حضرت زهرا عليهاالسلام مي‏فرمايد: «خداوند براي مبارزه با کمبودها و تحصيل حقوق مردم، کم فروشي را حرام کرد تا هيچ گونه حقي از مردم ضايع نشود»37.

نهي از شراب

خداوند در آياتي از قرآن کريم مردم را از استعمال مشروب‏هاي الکلي نهي کرده38، نوشيدن آن‏ها را از گناهان کبيره مي‏شمارد39. در بعضي از سخنان اهل بيت عليهم‏السلام نيز شراب کليد تمام بدي‏ها و زشتي‏ها معرفي شده است40. حضرت زهرا عليهاالسلام در بخشي از خطبه فدکيه خود به فلسفه تحريم استفاده از مشروبات الکلي اشاره کرده، مي‏فرمايد: «خداوند شراب را حرام کرد تا شما را از پليدي‏ها و آلودگي‏ها پاکسازي کند»؛41 زيرا استفاده از مشروبات الکلي، عقل و درايت انسان رااز بين مي‏برد و سبب مي‏شود تا جنبه حيواني انسان بر او غلبه کرده، دست به کارهاي خطرناک بزند و موجبات فساد، قتل و هتک حرمت را در جامعه به وجود آورد42.

پرهيز از تهمت

دين اسلام، براي آبرو و حيثيت افراد جامعه اهميت زيادي قائل شده است؛ زيرا حيثيت افراد جامعه همانند آب بسته و جامدي است43 که در صورت ذوب شدن ديگر باز نمي‏گردد. قرآن کريم نيز انسان‏ها را از اين کردار ناپسند نهي کرده، مي‏فرمايد: «کساني که زنان پاکدامن و بي‏خبر از آلودگي و مؤمن را متهم مي‏سازند، در دنيا و آخرت از رحمت الهي به دورند و عذاب بزرگي در انتظار آن‏هاست»44.

افزون بر خشم و غضب الاهي و وعده عذاب دردناک، عذاب دنيوي نيز شامل حال اين افراد شده، در محاکم قضايي به هشتاد ضربه شلاق محکوم مي‏شوند.45 حضرت زهرا عليهاالسلام يادگار پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله با اشاره به زشتي نسبت ناروا به مؤمن و بر هم زدن عفت عمومي جامعه و نيز خدشه دار ساختن اعتبار اجتماعي مردم، به تشريح علت حرمت اين کار پرداخته، و مي‏فرمايد: «خداوند، پرهيز از تهمت و نسبت‏هاي ناروا را، حجاب و مانعي در برابر غضب خود قرار داد تا با دوري کردن از اين اعمال زشت، از غضب و خشم خداوند در امان باشند».46

دزدي

طمع در اموال مردم سبب مي‏شود انسان براي به دست آوردن آن، دست به کارهاي خلاف شرع از جمله سرقت بزند. اگرچه اين ناهنجاي رفتاري، ممکن است علت‏هاي گوناگوني داشته باشد، ولي يکي از مهم‏ترين عوامل آن، ناپايبندي به ايمان و به رسميت نشناختن حقوق مردم است که به اين شکل بروز مي‏کند. سرقت، افزون بر مجازات اخروي داراي مجازت دنيوي بوده، موجب قطع دست مي‏شود؛ زيرا دست آدمي، تا هنگامي که عفيف و امين باقي بماند، ارزشمند است، ولي ذلت خيانت آن را بي‏ارزش مي‏کند.47 حضرت زهرا عليهاالسلام علت تحريم دزدي را بيان کرده، مي‏فرمايد: «خداوند به سبب عفت نفس و نگهداري از طمع به مال مردم، ترک سرقت را واجب و سرقت را حرام کرد».48

پارسايي

حضرت زهرا عليهاالسلام در بخش پاياني فلسفه احکام خطبه فدکيه خود، مسلمانان را به تقواي الاهي دعوت کرده، مي‏فرمايد: «حال که امر وجود احکام الاهي را در موضوع‏هاي گوناگون مانند نماز، روزه، حج، حکومت و زمامداري اهل بيت پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله شنيديد، پس حق تقوا را به جا آورده، همه اوامر او را انجام دهيد و از همه نواهي او خودداري کنيد. مراقب باشيد! اگر روزي اجل الاهي به سراغتان آمد و شما به مرگ و سفر به سراي آخرت محکوم شديد، مسلمان بميريد»49.

غم نامه

اي فاطمه! اي يادگار رسول خدا! اي هستي مرتضي! اي قلب تپنده ولي خدا! ديگر مدينه آواي تو را نمي‏شنود. ديگر کسي از صداي گريه‏هاي شبانه‏روزي تو به علي شکايت نمي‏کند و امروز اهل مدينه به خواب راحت فرو مي‏روند. قبرت از ديدگان آن‏ها مخفي شد تا نگاهشان به قبر تو نيفتد و لحظات عيش و نوش و بزم خوشگذراني آن‏ها به هم نخورد. امروز بغض سه ماهه علي ترکيد و براي اولين بار در کنار بستر بيماري‏ات قطرات اشکش را مقابل ديدگان تو جاري ساخت. نمي‏دانم چرا خود گريه مي‏کرد، ولي فرزندانت را به آرامش دعوت مي‏کرد. امروز براي لحظاتي قلب علي از تپش ايستاد، ولي اول مظلوم عالم بايد بماند و رنج غربت زهرا و مظلوميت خود را تحمل کند. امروز دستان کوچک بچه‏هاي زهرا پيکر او را در بغل گرفتند و براي هميشه از مادر مهربان خود وداع کردند.

پي نوشت:

1 . شيخ عباس قمى، مفاتيح الجنان، نبوغ، قم، 1380، ص 556

2. على بن عيسى اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمه، مترجم: على بن حسين زورانى، کتابفروشى اسلاميه، ج2، ص 41.

3- ابومنصور طبرسى، الاحتجاج، نشر المرتضى، مشهد، 1403ق، ج1، ص 109.

4. ناصر مکارم شيرازى، زهرا برترين بانوى جهان، انتشارات سرور، قم، 1383، ص 149.

5. نساء: 116.

6. فيض‏الاسلام، نهج البلاغه، فيض‏الاسلام، تهران، 1370، ص 474.

7. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

8. عنکبوت: 45.

9. محمدباقر ملبوبى، حقيقت جاويدان، کتابخانه صدر، تهران، 1391 ق، ص 386، با تصرف.

10. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

11. توبه: 104.

12. سبأ: 39.

13. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

14. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بيروت، وفاء، 1403ق، ج 96، ص 255؛ ميزان الحکمه، ج5، ص 465.

15. همان: 97.

16. شيخ حرّ عاملى، وسائل الشيعه، موسسه آل البيت لاحياء التراث، ج11، ص 14، با دخل و تصرف.

17. الاحتجاج، ج2، ص 99؛ کشف الغمه، ج2،ص 43.

18. سيد عزالدين حسينى، شرح خطبه حضرت زهرا عليهاالسلام، قم: دفتر تبليغات اسلامى، 1375، ج2، ص 449.

19. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 43.

20. الاحتجاج، ص 91؛ کشف الغمه، ص 43.

21. آل عمران: 103.

22. الاحتجاج، ج1، ص 99.

23. نهج البلاغه، ص 94.

24. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 43.

25- الاحتجاج، ص 99؛ کشف الغمه، ص 43.

26. قرآن در آيه 116 سوره هود دليل نابودى بعضى از امت‏هاى پيشين را ترک امر به معروف و نهى از منکر معرفى کرده است.

27. الاحتجاج، ج1، ص 99.

28 اسراء :23.

29. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

30. سيد عبدالحسين دستغيب، بندگى، راز آفرينش، کتاب خانه مسجد جامع عتيق، شيراز، ج2، ص 497.

31. الاحتجاج، ج 1، ص 99؛ کشف الغمه، ص 44.

32. نساء: 1.

33. عبدالواحد الآمدى، تصنيف غرر الحکم و درر الکلم، مکتب الاعلام الاسلامى، ص 406، حديث 9297.

34. همان، ص 406، حديث 9308.

35. هود: 85.

36. مطففين: 1 ـ 3.

37. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 44.

38. مائده: 90.

39 .بقره: 219.

40. ميزان الحکمه، ج 3، ص 161.

41. الاحتجاج، ج1، ص 99.

42. با الهام از حديث امام صادق عليه‏السلام در ميزان الحکمه، ج3، ص 163، ح 5143.

43. نهج البلاغه، قصار 338، ص 1248.

44. نور: 23.

45. امام خمينى، تحرير الوسيله، انتشارات اسلامى، قم، ج4، ص 208.

46. الاحتجاج، ج1، ص 99.

47. برگرفته از پاسخ سيد مرتضى به ابوالعلاء مُعرّى، به نقل از کتاب فاطمه زهرا عليهاالسلام از ولادت تا شهادت، ص 384.

48. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 44.

49. همان.

منبع:مرکز پژوهش هاي صداوسيما