آداب افطار و ثواب اطعام/ دعايي که امام علي(ع) در لحظه افطار مي‌خواند

به گزارش «شهر» و به نقل از فارس حجت‌الاسلام سيد حسن هاشمي جزي، مديرگروه اخلاق مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني به مناسبت فرا رسيدن ماه رمضان، ماه مهماني خدا و ماه بهار قرآن يادداشتي نوشته که در پي مي‌آيد:

چرايي نامگذاري اين ماه به نام رمضان

ماه رمضان نهمين ماه از ماه‌هاي قمري و بهترين ماه سال است، واژه رمضان از ريشه «رمض» و به معني شدت تابش خورشيد بر سنگريزهاست، مي‌گويند چون به هنگام نام‌گذاري ماه‌هاي عربي، اين ماه در فصل گرم تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» ناميده شد، ولي از سوي ديگر، «رمضان» از اسماء الهي است، اين ماه، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب‌هاي قدر در آن قرار دارد، در اين ماه درهاي آسمان و بهشت گشوده و درهاي جهنم بسته مي‌شود و عبادت در يکي از شب‌هاي آن شب قدر بهتر از عبادت هزار ماه است

رسول الله (ص) فرمود: خداي عزوجل مي‌فرمايد: «هر عمل فرزند آدم براي اوست، غير از روزه که آن براي من است و من پاداش آنرا مي‌دهم و روزه سپري است ( در مقابل دورخ يا گناهان ) و چون روز روزه، يکي از شما باشد، بايد ناسزا نگوييد و فرياد نکشيد و با کسي در گير نشويد، اگر کسي او را دشنام داد و يا با او جنگ کرد بايد بگويد: من روزه دارم و سوگند به ذاتي که جان مصطفي در يد اوست، همانا بوي دهن روزه‌دار در نزد خداوند (ج) از بوي مشک نيکوتر است و براي روزه‌دار دو شادي است که بدان شاد مي‌شود، يکي که چون افطار کند، شاد مي‌شود و ديگري که چون پروردگارش را ملاقات کند به روزه‌اش شاد مي‌شود.

شيخ صدوق به سند معتبر از حضرت امام رضا (ع) روايت کرده است که ايشان از پدران بزرگوار خود از حضرت اميرالمؤمنين (ع) که فرمود: براى ما روزى حضرت رسول خدا (ص) خطبه‌اي خواند و پس فرمود:

«اَيُّها النّاس به درستى که به سوي شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش روي کرده است، ماهى است که نزد خدا بهترين ماه‌ها است و روزهايش بهترين روزها است و شب‌هايش بهترين شب‌ها است و ساعت‌هايش بهترين ساعت‌ها است و آن ماهي است که خوانده‌اند شما را در آن به سوى ضيافت خدا و در آن از اهل کرامت خدا شديد، نَفَس‌هاى شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل‌هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است، پس از پروردگار خود سوال کنيد، به نيّت‌هاى درست و دل‌هاى پاکيزه از گناهان و صفات ذميمه که توفيق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت کردن قرآن در آن».

حضرت صادق (ع) وصيّت کردند و فرمودند: «هرگاه روزه‌ دارى، مى‌بايد که روزه‌داري گوش و چشم و مو و پوست و جميع اعضاى تو، يعنى از محرّمات بلکه از مکروهات و فرمود بايد که روزِ روزه‌داري تو مانند روزِ افطار تو نباشد» و نيز فرموده که: «روزه نه همين ترک از خوردن و آشاميدن است؛ بلکه بايد در روز روزه زبان خود را از دروغ نگاه داريد و ديده‌هاى خود را از حرام بپوشانيد و با يکديگر نزاع مکنيد و حَسَد مبريد و غيبت مکنيد و مجادله مکنيد و سوگند دروغ مخوريد، بلکه سوگند راست نيز نخوريد و دشنام مدهيد و فحش مگوييد و ستم مکنيد و بى‌خردى مکنيد و دلتنگ مشويد و از ياد خدا و از نماز غافل نشويد و خاموش باشيد، از آنچه نبايد گفت و صبر کنيد و راستگو باشيد و از اهل شرّ دوري کنيد و از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت کردن با مردم اجتناب کنيد و گمان بد بردن و غيبت کردن و سخن چينى کردن و خود را مُشْرِف به آخرت دانيد و منتظر فَرَج و ظُهور قائم آل محمّد (ص) باشيد و آرزومند ثواب‌هاى آخرت باشيد و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت برداريد.

بر شما باد به آرام دل و آرام تن و خضوع و خشوع و شکستگى و مذلّت مانند بنده‌اى که از آقاى خود ترسد و ترسان باشيد از عذاب خدا و اميدوار باشيد رحمت او را و بايد پاک باشد، اى روزه‌دار دل تو از عيب‌ها و باطن تو از حيله‌ها و مکرها و بدن تو از کثافت‌ها پاک باشد و بيزارى بجوى به سوى خدا از آنچه غير اوست و در روزه ولايت خود را از براي او خالص گردانى و خاموش باشى از آنچه حق تعالى را از آن در آشکارا و پنهان نهى کرده است و بترسى از خداوند قهار آنچه سزاوار ترسيدن او در پنهان و آشکار است و روح و بدن خود را به خداى عزّوجلّ در ايّام روزه خود ببخشي و دل خود را از براى محبّت او و ياد او فارغ گردانى و بدن خود را در آنچه خدا تو را امر کرده است، به کار فرمايى و خوانده است به سوى آن اگر همه اينها را به عمل آورى، آنچه سزاوار روزه داشتن است، به عمل آورده‌اى و فرموده خدا را اطاعت کرده‌اى و آنچه کم کنى از آنها که بيان کردم از براى تو به قدر آن از روزه تو از فضل آن و ثواب آن کم‌ مي‌شود».

فوايد روزه

روزه فوايد جسمي و روحي فراوان دارد، شفابخش جسم و توان‌بخش جان است، پاک کننده آدمي از رذايل حيواني، در ساختن فرد صالح و اجتماع به سامان بسيار موثر است، در تهذيب و تزکيه نفس و رهاندن انسان از روزمرگي و واماندگي در نيازهاي تن تأثير بسزايي دارد، فوايد طبي و بهداشتي روزه که از سودمندي‌هاي کوچک اين فريضه انسان ساز است، به حدي است که شايد نياز به توضيح و تکرار نداشته باشد و بيشتر مردم کم و بيش از آن آگاهند، ما به اختصار به گوشه‌اي از اين فوايد انسان ساز اشاره مي‌کنيم:

معده و دستگاه گوارش از اندام پرکار بدن آدمي است، با سه وعده غذا که معمول مردم است؛ تقريباً در همه ساعات دستگاه گوارش به هضم و تحليل و جذب و دفع مشغول است، روزه باعث مي‌شود از يکسو اين اعضا استراحت کنند و از فرسودگي مصون بمانند و نيروي تازه‌اي بگيرند و از سوي ديگر ذخاير چربي که زيان‌هاي مهلکي دارند، تحليل رفته و کاسته شوند.

در روايات اسلامي حتي به فوايد جسمي روزه نيز تصريح شده تا برخي از سست عنصران، اگر نه با ايمان کامل لااقل با توجه به فوايد بهداشتي روزه اين فريضه ثمر بخش را بجاي آورند و از سودمندي‌هاي گوناگون آن در حد خود بهره‌ور شوند، پيامبر گرامي اسلام در همين رابطه فرموده‌اند: «صوموا تصحوا»، «روزه بگيريد تا سالم بمانيد» و نيز در روايات بسياري پيشوايان گرامي اسلام فرموده‌اند: «معده آدمي خانه بيماري‌هاي اوست و پرهيز از غذا درمان آن است».

آداب افطار و ساير اعمال در شب‌هاى ماه رمضان

اعمالى است که در شب‌هاى ماه رمضان بايد بجا آورد و آن چند امر است:

- اوّل افطار است و مستحب است که بعد از نماز شام افطار کند، مگر آنکه ضعف بر او غلبه کرده باشد يا جمعى منتظر او باشند.

- دوّم آنکه افطار کند با چيز پاکيزه از حرام و شُبهات و بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهارصد برابر شود و به خرما، آب، رطب، لبن، حلوا، نبات و به آب گرم به هر کدام که افطار کند، نيز خوب است.

- سوّم آنکه در وقت افطار دعاهاى وارده آن را بخواند از جمله آن‌که بگويد: «اَللّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ وَعَلَيْکَ تَوَکَّلْتُ»؛ «خدايا براى تو روزه گرفتم و با روزى تو افطار کنم و بر تو توکل کنم» تا خدا عطا کند به او ثواب هر کسى را که در اين روز روزه داشته و اگر دعاى «اَللّهُمَّ رَبَّ النّورِ الْعَظيمِ» را که سيّد و کفعمى روايت کرده‌اند، بخواند فضيلت بسيار يابد و روايت شده که حضرت اميرالمؤمنين (ع) هرگاه مى‌خواست افطار کند، مى‌گفت:

«بِسْمِ اللّهِ اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْنا فَتَقَبَّلْ مِنّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ»؛ «خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار کنيم، پس از ما بپذير که به راستى تو شنوا و دانايى»

- چهارم در لقمه اوّل بگويد: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرّحَيمِ يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لى» تا خدا او را بيامرزد و در خبر است که در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان خدا هزار هزار کس را از آتش جهنّم آزاد مى‌کند پس از حق تعالى بخواه که تو را يکى از آنها قرار دهد .

- پنجم در وقت افطار سوره قدر بخواند.

- ششم در وقت افطار تصدّق کند و روزه‌داران را افطار دهد، اگر چه به چند دانه خرما يا شربتى آب باشد و از حضرت رسول (ص) مرويست که کسى که روزه‌داري را افطار دهد، از براى او خواهد بود مثل اجرِ آن روزه‌دار بدون آنکه از اجر او چيزى کم شود و هم از براى او خواهد بود مثل آن عمل نيکويى که به جا آورد آن افطار کننده به قوه آن طعام و آيت‌الله علامه حلّى در رساله «سَعدِيَّه» از حضرت صادق (ع)‌ نقل کرده که فرمود هر مؤمنى که مؤمنى را لقمه‌اى اطعام کند، حق تعالى براى او اجر کسى که سى بنده مؤمن آزاد کرده باشد، در ماه رمضان بنويسد و نزد حق تعالى يک دعاى مستجاب از براى او باشد.

- هفتم در هر شب خواندن هزار مرتبه سوره قدر وارد است.

- هشتم در هر شب صد مرتبه سوره دخان را بخواند، اگر ميسّر شود.

- نهم سيّد روايت کرده که هر که اين دعا را بخواند، در هر شب ماه رمضان آمرزيده شود، گناهان چهل سال او:

«اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فيهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِکَ فيهِ الصِّيامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنى حَجَّ بَيْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى کُلِّ عامٍ وَاغْفِرْ لى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا يَغْفِرُها غَيْرُکَ يا رَحْمنُ يا عَلاّمُ»

«خدايا اى پروردگار ماه رمضان که در آن قرآن را فرستادى و بر بندگان روزه را در اين ماه واجب کردى درود فرست بر محمد و آل محمد و روزيم گردان حج خانه محترم خود کعبه را در اين سال و در هر سال و بيامرز برايم اين گناهان بزرگ را که به راستى نيامرزد، آنها را جز تو اى بخشاينده و اى بسيار دانا»

- دهم در هر شب بعد از مغرب دعاى حجّ را (اللهم ارزقني حج بيتک الحرام...) را بخواند.

رمضان ماه قرآن

زراره از امام محمدباقر عليه‌السلام حديث روايت مي‌کند که فرمود: در دهه دوم ماه رمضان قرآن را بردار و باز کن و پيش رويت بگذار و ( اين دعا را) بخوان: «اللهم اني اسئلک بکتابک المنزل و ما فيه و فيه اسمک الاعظم الاکبر و اسماوک الحسني و ما يخاف و يرجي ان تجعلني من عُتَقائک من النار» و هر حاجتي که خواهي از خدا بخواه.

و نيز آن حضرت (ع) فرمودند: «لکل شيء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان»؛ « هرچيز بهاري دارد و بهار قرآن ماه رمضان است». (اصول کافي، جلد2)

رويدادهاي مهم تاريخي ماه رمضان

1)روز اول، ولايتعهدي امام رضا(ع) سال201 هجري قمري

2)روز اول، جنگ تبوک سال 9 هجري قمري

3)دهم ماه، آمدن نامه‌هاي اهل کوفه براي امام حسين(ع) سال 60 هجري قمري

4)دوازدهم ماه، بستن عقد اخوت پيامبر (ص)با حضرت علي(ع) سال اول هجري قمري (و صحابه و مهاجرين با يکديگر)

5)پانزدهم ماه، ولادت امام حسن (ع) سال 3 هجري قمري

6)هفدهم ماه، معراج پيامبر(ص) سال 5 هجري

7)هفدهم ماه، جنگ بدر سال 2 هجري

8)نوزدهم ماه، ضربت خوردن علي(ع) سال 40 هجري

9)بيستم ماه، فتح مکه سال 8 هجري

10)بيست و يکم، شهادت حضرت علي(ع) سال40 هجري

11)شب‌هاي نوزدهم يا بيست ويکم يا بيست وسوم ماه، شب نزول قرآن.