احياگر بزرگ حقيقت

بيماري که بعد از مصيبت هولناک کربلا تنها کارش حزن و اندوه بوده، هرگاه غذايي مي ديد يا آبي مي نوشيد به ياد عزيزانش گريه مي کرد تا آنجا که اطرافيانش ترسيدند از شدت غصه آسيبي به او برسد؛ شايد بتوان گفت اين اولين و گاه تنها تصويري است که با شنيدن نام «امام سجاد» در ذهن ارادتمندان خاندان اهل بيت عليهم السلام شکل مي گيرد. تصويري که با آگاهي از سير تحولات تاريخي زندگي آن امام بزرگوار تغيير مي کند.

او کيست؟

امام سجاد عليه السلام در سال 38 هجري پا در عالم خاکي نهاد. در انتهاي دوران امامت امام حسن عليه السلام نوجواني دوازده ساله بود، و در واقعه عاشورا يازده سال امامت پدرش را ديده بود. ايشان در سن 23 سالگي به امامت رسيد و در سن 57 سالگي با شهادت از اين دنيا کوچ فرمود.

مهمترين دوران زندگي امام زين العابدين عليه السلام، دوران امامت ايشان است که با شهادت جان گداز پدر گراميش در عاشوراي سال 61 هجري آغاز شده، سي و چهار سال ادامه يافت.

زمينه‌ساز انقلابي عظيم

مقايسه اوضاع جامعه در ابتداي دوران امامت حضرت سجاد عليه السلام با انتهاي آن به وضوح بيانگر وسعت فعاليت آن حضرت در طول اين 34 سال است. زين العابدين عليه السلام بياني دارد که اوضاع مردم را در زمان امامت ايشان روشن مي کند:

«در مکه و مدينه بيست نفر که ما را دوست داشته باشند نيست!»

شيوه مواجهه امام با حاکمان بسيار بيرحم دوران خود، جهت گيري هدف دار در برابر عالمان دنيا زده، راهنمايي هاي دقيق و تشکيلات ساز ايشان به اندک شيعيان باقي مانده و برخورد آن جناب با عموم مردم، در کنار هم، مجموعه اي منسجم و کاملا برنامه ريزي شده از اقدامات را نشان مي دهد که نتيجه اش را امام باقر و امام صادق عليه االسلام برداشت کردند.

اين در حالي است که محضر درس فرزندش امام باقر عليه السلام، حلقه تجمع افراد بسياري است که به شوق فراگيري معرفت، نزد حضرت جمع شده اند. روشن است که چنين تغييري يک شبه اتفاق نميافتد. تلاش هاي سي و چهار ساله امام سجاد عليه السلام نقش بيسار مهمي در اين تغيير داشته است. شيوه مواجهه امام با حاکمان بسيار بيرحم دوران خود، جهت گيري هدف دار در برابر عالمان دنيا زده، راهنمايي هاي دقيق و تشکيلات ساز ايشان به اندک شيعيان باقي مانده و برخورد آن جناب با عموم مردم، در کنار هم، مجموعه اي منسجم و کاملا برنامه ريزي شده از اقدامات را نشان مي دهد که نتيجه اش را امام باقر و امام صادق عليهم االسلام برداشت کردند.

قيام براي اصلاح احوال جامعه

خطبه هاي بسيار تند امام در مجلس ابن زياد و يزيد -که لعنت خدا بر آنها باد- از سويي و موضع گيري بسيار نرم و محتاطانه در برابر مسرف بن عقبه نشان از تغيير وسيع شرايط حکام زمان امام سجاد عليه السلام دارد. سخنان سيد ساجدان با عالمان دوران خود - عالماني که با بيانات و احاديث خودساخته شان، دربار ظلم را تأييد مي کردند- موضعي است که قسمتي ديگر از نقشه جامع امام را تکميل مي کند. توصيه هاي خاص و کاملا جهت دار امام به شيعيان که مانند آن را نمي توان در سخنان آن حضرت با عامه مردم و يا در سخن با عالمان درباري ديد، مانند توصيه به دوري از دستگاه ظلم و پرهيز از گرفتار شدن در دام هواهاي نفس يا مبتلا گشتن به عافيت طلبي و از دست دادن روحيه جهاد و مقاومت، فراخواندن به تبري از حکومت ظلم و پيروي از امام حق و دعوت به تشکيلات منسجم حول محور امام از توصيه هايي است که امام آنها را به شيعيان گوشزد مي فرمود.

در مجموعه فعاليت هاي امام براي اصلاح احوال جامعه، برخورد با فرهنگ عمومي مردم و تلاش براي زنده کردن روح اسلام جايگاه پررنگي دارد. «بزرگترين نقش امام سجاد عليه السلام اين است که تفکر اصيل اسلامي يعني توحيد، نبوت، مقام معنوي انسان، ارتباط انسان با خدا و بقيه چيزها را تدوين کرده است».

مردمي که از دينداري دور افتاده، غرق در ماديات شده اند محتاج شنيدن معارف ناب اسلامي اند.

توصيه به دوري از دستگاه ظلم و پرهيز از گرفتار شدن در دام هواهاي نفس يا مبتلا گشتن به عافيت طلبي و از دست دادن روحيه جهاد و مقاومت، فراخواندن به تبري از حکومت ظلم و پيروي از امام حق و دعوت به تشکيلات منسجم حول محور امام از توصيه هايي است که امام آنها را به شيعيان گوشزد مي فرمود.

نجات جامعه اي رو به انحطاط

کنترل اوضاع جامعه بعد از رحلت رسول مکرم اسلام در دست حاکماني قرار گرفت که هرگز دغدقه دين نداشتند. به خصوص از زمان حکومت معاويه به بعد، فساد حکام به عالمان و از آنجا به مردم سرايت کرد. «از بس تعليم دين و تعليم ايمان و تفسير آيات و بيان حقايق... مهجور شد مردم از لحاظ اعتقاد و مايه هاي ايماني به شدت پوچ و توخالي شده بودند.» مردم آنچنان سرگرم امور دنيايي بودند که معنويت و ارتباط عميق با خداوند از ذهن ها پاک شده بود.

در بازه زماني سال 50 تا 110 هجري بزرگترين خواننده ها، نوازنده ها و عياشهاي دنياي اسلام اهالي مکه و مدينه بودند! مطالعه احوال و وقايع نقل شده در مورد عمر بن ابي ربيعه مخزومي از شاعران عريان سازي آن دوران اطلاعات تاسف باري در مورد اوضاع جامعه اسلامي ارائه مي دهد.(9) نکته قابل توجه اين است که عمر بن ابي ربيعه از اشراف، محترمين و بزرگان مکه به شمار مي رفت در حالي که شاعري هرزه و فردي مشهور به زنبارگي بوده است!!

آنگاه که خبر مرگ اين فرد فاسد به مدينه رسيد، در مدينه عزاي عمومي اعلام شده، مردم در اين غصه گريه کردند! نقل شده کنيزي از اين غصه به شدت گريان بود. به او گفتند غمگين نباش که جواني از نسل عثمان پيدا شده که مانند عمر بن ربيعه خوش ذوق و غزل سرا و اهل شعرگفتن درباره زنان است. کنيز شاد شد و گفت: «سپاس خدايي را که حرمش را خالي نگذاشت از جوانمردي که زينت بخش آن باشد و با اهلش انس گيرد و زيبايي زنانش را بگويد!!!»

امام سجاد عليه السلام براي هدايت چنين جامعه اي بسيار زيرکانه عمل کرده، از راه موعظه و دعا وارد شد تا معنويت ضعيف شده در جامعه را آرام آرام زنده کند. موعظه مردم و توجه دادنشان به جايگاه والاي انسان و يادآوري آخرت در صحبت ها و کلمات آن حضرت و همچنين دعاهاي فراواني که از ايشان صادر شده است بسيار واضح ديده مي شود. صحيفه سجاديه، مناجات هاي خمس عشر ، رساله حقوق و موعظه هاي آن حضرت برخي از مواردي است که در جهت تغيير فضاي دنيايي حاکم بر مردم مي توان شمارد.

منبع : تبيان