پیش درآمدی بر هم اندیشی «معماری و نجوم»

به گزارش شهر، در نود و هفتمین گفتمان هنر ومعماری که به مناسبت بزرگداشت ابوریحان بیرونی جغرافیدان، منجم و ریاضی دان بزرگ ایرانی به نجوم و معماری اختصاص یافته است، خانم ها نسیم ایرانمنش، لیدا اسلامی و آقایان احمد سعیدنیا و محمدمهدی محمودی سخن خواهند گفت که با نمایش فیلم همراه است.

یکی از مهمترین پدیده هایی که نخستین بار، توجه انسان را در زمینه شناخت جهان به خود جلب کرد، نظم مربوط به گردش زمین، ماه و چگونگی طلوع و غروب خورشید و حرکت ستارگان بود. وجود خورشید و ضرورت آن برای ادامه حیات و زندگی، در بسیاری از فرهنگ های باستان به ویژه در جوامعی که اقتصاد آن ها به کشاورزی متکی بود، مورد توجه و تقدیس قرار داشت. ایزد خورشید در مصر باستان، هند، ایران و بین النهرین، در بسیاری از هنرها و از جمله در معماری بازتاب یافته بود و در جوامع انسانی، معابد، بناها و فضاهای گوناگون برای بزرگداشت آن اختصاص می یافت.

یکی از کارکردهای مهم این گونه فضاها، کارکرد نجومی آن ها بود. زیرا رویدادهای نجومی و کیهانی برای مردم، جنبه آئینی، مقدس و حیاتی داشت و به کمک آن ها به تعیین زمان گردش سال می پرداختند و اعتدال بهاری و پاییزی و انقلاب تابستانی و زمستانی را محاسبه می کردند. چنانچه بر اساس پژوهش های به دست آمده برخی از اهرام و مقابر آئینی مصر و تمدن های دیگر بر اساس امتداد زاویه تابش خورشید، طراحی و ساخته می شدند. اعتقاد به اوقات و ایام سعد و نحس بین عموم مردم طرفدار داشت، بهمین دلیل منجمان در کنار کاهنان و راهبان از مقام شامخی برخوردار بودند و مورد مشورت قرار می گرفتند. بسیاری معتقدند که چهارطاقی و بناهای شاخص دوره ساسانی کارکرد نجومی هم داشته است، علاوه بر تمدن های مشرق زمین، تمدن مایا (از تمدن های باستانی امریکای جنوبی با قدمتی 3500 ساله) در زمینه ریاضیات و نجوم پیشرفت شایانی داشته و مدتها پیش از آنکه اروپایی ها عدد صفر را از هندی ها یاد بگیرند. مایاها آن را به دست آورده و به کار می بردند. آنها محاسبات دقیقی در تعیین اندازه سال خورشیدی داشتند که تنها به اندازه 0/0002 از محاسبه امروز کمتر بوده است. توجه زیاد آنان به نجوم و اعتقاد به تعیین سرنوشت توسط ستارگان سبب می شد که معابد و کاخ ها و ساختمان های عمومی که کارکرد آئینی هم داشته است برای محاسبه زمان و گاه شماری مورد استفاده قرار گیرد.

در ایران بعد از ورود اسلام، توجه به ستاره شناسی و اجرام سماوی، علاوه بر اینکه پایه های دانش نوین نجوم را در مشرق تقویت کرد، بسیاری از بناهای عمومی و ویژه را در تطبیق با حرکات زمین شکل داد. که از آن جمله می توان به بنای رفیع گنبد کاووس اشاره نمود. ایجاد رصدخانه ها در دورانی که حکومت های اقتدارگرا و متمرکز بر این سرزمین حکم رانده اند. نمونه بارز توجه به علم نجوم در ایران است.

این نشست روز چهارشنبه 13 شهریور 1392 از ساعت 16 تا 19 در موزه هنرهای دینی امام علی(ع) واقع در خیابان ولی عصر(عج)، چهارراه نیایش، بلوار اسفندیار، شماره 35 برگزار می شود.