به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، به مناسبت پایان هفته دفاع مقدس، نشست علمی تخصصی بررسی و آسیب‌شناسی تئاتر دفاع مقدس، به همت مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران، با حضور ایرج افشاری مدیر امور نمایشی مرکز حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، شهرام کرمی مدیر امور نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، سوسن مقصودلو بازیگر و کارگردان شناخته شده تئاتر، مسئولان نمایشی مناطق فرهنگی هنری شهرداری تهران و علی عطایی کارشناس ارشد پژوهش هنر به عنوان کارشناس برنامه در سالن همایش‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران برگزار شد.
در ابتدای این نشست «معصومه نصیری» پژوهشگر، مختصری از پژوهش خود با موضوع «آسیب شناسی تئاتر دفاع مقدس» را برای مخاطبان ارائه کرد.
نصیری با اشاره به بدیع بودن این پژوهش گفت: در این پژوهش بیشتر از منظر جامعه‌شناختی موضوعات را بررسی کردیم، پژوهش‌هایی که پیش از این انجام شده بیشتر نگاه هنری صرف داشتند به دور از رویکردهای جامعه شناختی و یا به آمار و فروش و استقبال مخاطب از این نمایش‌ها پرداخته‌اند. بررسی جریان نمایشنامه‌نویسی، مطالعات تطبیقی، مطالعات تاریخی، جریان بررسی و آسیب شناسی جشنواره‌ها و نقش تئاتر دفاع مقدس در تئاتر درمانی از جمله مقالاتی بودند که در این زمینه نوشته شده‌اند.
وی افزود: در این پژوهش از روش «گراندد تئوری» یا نظریه زمینه‌ای استفاده شده و از مصاحبه‌های کمی و کیفی با هنرمندان و مدیران فرهنگی هنری برداشت شده است. چهره‌های چون رحمت امینی، ایرج افشار، ایوب آقاخانی و شهرام کرمی از جمله چهره‌هایی هستند که در این پژوهش حضور دارند.
این پژوهشگر در ادامه از عدم استقبال مخاطبان از آثار دفاع مقدس به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌ها اشاره کرد و گفت: تبدیل نشدن تئاتر به یک جریان عمومی در کشور، نگاه ایدئولوژیک داشتن به مقوله دفاع مقدس، ضعف موجود در فرم و محتوا و همچنین شخصیت‌پردازی نامناسب و نبود روحیه هنری و آکادمیک در میان کنشگران تئاتر منجر به ایجاد هسته مرکزی به نام «عدم استقبال مخاطبان» برای نمایش‌هایی با مضمون دفاع مقدس شده است.
نصیری در نتیجه‌گیری نهایی پژوهش خود عنوان کرد: نظام سیاست‌گذاری غیر حرفه‌ای، غیر تعاملی و غیر مشارکتی در تئاتر دفاع مقدس، فقدان شایسته‌گرایی و انحصاری شدن این دسته از نمایش‌ها در دست سازمان‌ها و نهادهای خاص، عرضه گرایانه شدن و فقدان توجه به تقاضاهای نو مانند ذائقه مخاطب به ویژه مخاطبی که با جنگ بیگانه است و فقدان شایسته سالاری در نظام مدیریت نهادهای فرهنگی از جمله نکاتی بودند که در سخنان همه کسانی که با آنها به مصاحبه پرداختیم، مشترک بود.
وی در پایان سخنان خود پیشنهادهایی را برای سیاست‌گذاری کلان، سیاست‌گذاری اجرایی و برای پژوهش‌های بیشتر در این زمینه عنوان کرد.
ایرج افشاری مدیر امور نمایشی دفتر حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس که خود پیش از این پژوهشی را درباره آسیب شناسی این نوع تئاتر انجام داده است، ۲۴ آسیب در این حوزه را برشمرد: ایده و طرح، گسترده نبودن و تکرار موضوعات، چاپ متون، برخوردهای سلیقه‌ای، عدم استقبال حرفه‌ای‌ها، عدم حمایت، نبود هدف گذاری، ضعف مدیریت، مخاطب شناسی و نیازسنجی، آموزش، جذابیت کم و عدم سرگرمی، ملموس نبودن و همانند نبودن اثر با واقعیت، نبود استمرار در اجرا، نهادینه نشدن و ضعف در تبلیغات، ضعف در پژوهش، قالب بودن غم و اندوه به جای فضای شاد و سرزنده، عدم پیوستگی تئاتر دفاع مقدس با جریان تئاتری کشور، سطحی نگری و شعر زدگی، نبود تعامل و مشاوره و نبود تعامل و مشاوره از جمله نکاتی بود که در این نشست به عنوان آسیب عنوان کرد.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین نکاتی که باعث شده، ژانر دفاع مقدس عقب بماند، بی‌توجهی به هنرمندان به ویژه نویسندگان نام‌دار این عرصه است. مهم‌ترین آسیب شناسی را می‌توانید از سخنان نویسندگانی چون علیرضا نادری، محمد چرمشیر، حمیدرضا آذرنگ، جمشید خانیان و ... بشنوید. اینکه کسانی که جنگ را به خوبی دریافته‌اند و آثار متفاوتی را نیز در این حوزه تولید کرده‌اند، چرا دیگر رغبت چندانی به نگارش نمایشنامه‌هایی با مضمون دفاع مقدس ندارند.
شهرام کرمی مدیر امور نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز در این نشست با اشاره به این نکته که «دفاع مقدس» یک موضوع است و نه یک ژانر گفت: نمایش بیش از 2 هزار گونه تئاتری دارد که بر اساس موضوع یا نوع مخاطب متفاوت است. دفاع مقدس ما نیز در گونه‌ای به نام «تئاتر مقاومت» قرار دارد که از گونه‌های کهن و قدیمی هنر نمایش است و آثاری مانند «پرومته در زنجیر» هم در این دسته‌بندی قرار دارد.
کرمی اضافه کرد: جنگ پدیده‌ای است که در همیشه تاریخ بوده و این تقابل بین دو قطب گاهی به تقابل دو انسان هم تبدیل می‌شود؛ جنگ در خانواده، جنگ در محیط، طایفه و حتی جنگ جهانی؛ در ایران و پس از انقلاب، جنگ تحمیلی منجر به گونه مقاومت شد.
وی درباره مهم‌ترین آسیب تئاتر دفاع مقدس گفت: متاسفانه «تئاتر مقاومت» در ایران تعریف حکومتی گرفت، آیین و سنت شد و از جریان مستقل تئاتر جدا شد. سیاست گذاری غلط، با برگزاری جشنواره به همین نام بر این نکته تاکید کردند و به جای آنکه به این نمایش‌ها شکل بگیرد و هدایت شود، صرفا بهانه‌ای شد برای کار کردن کسانی که شاید کمترین دغدغه‌ای در این حوزه نداشته‌اند.
مدیر امور نمایشی سازمان فرهنگی هنری تاکید کرد: از کسانی به عنوان مهم‌ترین نویسندگان نمایش‌های دفاع مقدس نام بردید که را جنگ نه به عنوان یک اتفاق بیرونی، که به عنوان موضوعی در بطن زندگی تجربه کرده‌اند.
وی با اشاره به نمایش اخیر خود «خروس می‌خواند» گفت: من هر سال، با وجود همه دغدغه‌های مدیریتی، یک نمایش را به صورت عمومی اجرا می‌کنم. نمایش اخیرم در ابتدا موضوع دیگری داشت، پسری که برای شرکت در جنگ از خانه می‌رود و دیگر بازنمی‌گردد و خانواده‌اش را پریشان می‌کند؛ اما بعد فکر کردم شاید از این اتفاق برداشت دیگری کنند، این کار یک نمایش مستقل بود و قطعا نمی‌خواستیم احساس کنند که از سوی سازمان یا نهادی حمایت می‌شود به همین دلیل نیز داستان را تغییر دادم. در نمایش من پسر به دلیل نامعلومی از خانه رفته است. این نمایش بیش از ۷۰ میلیون تومان فروخت و من یقین دارم اگر همان موضوع باقی مانده بود نصف این هم فروش نداشتیم.
کرمی تاکید کرد: متاسفانه تاثیری که کارهای سفارشی بر ذهن مخاطب داشته‌اند، باعث شده حتی یک کار متفاوت در گونه دفاع مقدس هم نتواند آنچنان که لیاقت دارد، دیده شود.
وی افزود: خوشبختانه ما فضای فرهنگی مناسبی داریم اما به دلیل نبود یک سیاست‌گذاری اثر بخش، پیشرفتی که در تکنولوژی، صنعت و حتی امور پزشکی داشتیم، هرگز در هنر روی نداد و ما نتوانستیم مدیران فرهنگی کارآمد پرورش دهیم و آنها را به کار بگیریم. البته تئاتر امروز در جهان هم درگیر یک بحران است اما این بحران در کشور ما به فاجعه نزدیک است. ما در همه موضوعات فرهنگی هیچ‌گونه برنامه ریزی، هدف مشخص و چشم انداز درستی نداریم.
این نویسنده و کارگردان شناخته شده تئاتر در پاسخ به این پرسش که چه راه حلی را برای خروج از این بحران پیشنهاد می‌دهد گفت: تنها راه ممکن بازگشت تخصص و بازنگری در سیاست‌گذاری است.
در ادامه این نشست ایرج افشاری درباره فعالیت‌های مرکز حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در «هفته دفاع مقدس» گفت: در این مرکز بودجه چندانی برای هنرهای نمایشی در نظر گرفته نشده است. ما با همین بودجه اندک، بیشتر بر پژوهش آثار نمایشی تاکید داشتیم چرا که چندان به دنبال تولید آثار متوسط، مانند همان چیزی که در این هفته به طور اجباری توسط همه نهادها اجرا می‌شود نیستیم.
کرمی نیز درباره فعالیت های نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در این هفته گفت: فعالیت‌های مداومی در فرهنگسراها اجرا می‌شود که در سال بیش از ۱۰۰ هزار مخاطب را به خود جلب می‌کند. من در هر هفته بیش از ۱۳ مجوز اجرای تئاتر صادر می‌کنم، اما این اجراها، اجراهایی نیستند که منجر به جلو رفتن جریان تئاتر کشور شوند. افراد حرفه‌ای کمتر به سراغ اجرا در فرهنگسراها می‌روند به این دلیل که متاسفانه سالن‌های ما چند منظوره هستند. البته امیدواریم با تحویل گرفتن پردیس تئاتر خاوران و پردیس تئاتر صبا، اتفاقات حرفه‌ای بسیاری از سوی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران رقم بخورد.
مدیر امور نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در پایان گفت: هنر ما از هر نظر رشد داشته و ما امروز با نسلی مواجهیم که سواد و تجربه را با هم دارد. جشنواره فیلم فجر امسال یکی از مهم‌ترین یادآورهای برای این اتفاق بود. وقتی محمد حسین مهدویان و سعید روستایی آثاری را می‌سازند که منتقدان را به تحسین وا می‌دارد. اما ما در نمایش این آثار هم با همین سیاست گذاری دست به گریبانیم، وقتی کتابی پشت سر هم تجدید چاپ می‌شود باپشتوانه حکومتی و یا اثری نمایش داده می‌شود که همه آنونس‌های تلویزیونی را از آن خود می‌کند، که برای فیلم‌های دیگر امکان پذیر نیست؛ یعنی صحنه رقابت، صحنه یک طرفه‌ای است و مخاطب این یک سویه بودن را درک می‌کند. مدیران فرهنگی ما باید بدانند که برای آثار و تولیدات خودشان نیز باید به هویت مستقل آن اثر هنری توجه کند.
