به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، باغ کتاب تهران با زیربنایی در حدود ۶۵ هزار مترمربع در حال آماده‌سازی است و یکی از بخش‌های مهم آن مراکز علمی است که در آن راه‌اندازی خواهند شد تا خردسالان، کودکان و نوجوانان به شکلی متفاوت و جذاب و همراه با بازی بتوانند مفاهیم علمی را بیاموزند. با حبیب‌الله حبیبی فهیم، مشاور پروژه باغ کتاب درباره«باغ علم کودک» صبحت کردیم؛ پروژه‌ای که در حال ساخت است و در آینده پذیرای کودکان خواهد بود.
جذابیت بخشیدن به کتاب، راهی برای جذب مخاطب
مهندسان و کارگران مجموعه باغ کتاب در اراضی عباس‌آباد سخت مشغول کارند تا هر چه زودتر این فضا را برای استفاده شهروندان کتابخوان آماده کنند. فضایی که با توجه به ظرفیت‌هایش می‌تواند تبدیل به بزرگترین پاتوق فرهنگی کشور شود. باغ کتاب تهران در طراحی‌اش مفهوم کتاب را گسترش داده است، چون به نظر می‌رسد کتاب به عنوان یک قالب کاغذی که صحافی می‌شود و در یک قفسه قرار می‌گیرد، ممکن است آن قدر جذابیت نداشته باشد که مردم را به حضور در این مکان ترغیب کند. حبیبی فهیم می‌گوید سرانه مطالعه و آمار خرید و فروش کتاب نشان می‌دهد کتاب آن قدر جذاب نیست که یک فضای به این بزرگی کلاً به کتاب اختصاص پیدا کند. «طبیعتاً باید مفهوم کتاب را گسترده‌تر ببینیم که بتوانیم قالب‌های جذاب‌تری از کتاب و دانش و... در پروژه ارائه کنیم تا مردم خوششان بیاید و درگیر کتاب شوند. به همین دلیل فضای باغ کتاب را دو بخش کردیم: بخش اول شامل خود کتاب و محصولات فرهنگی‌ای است که معمولاً در کتاب‌فروشی‌ها عرضه می‌شود، مانند مانند لوح فشرده و لوازم‌التحریر و صنایع دستی و... در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای کتاب در فرانسه، آلمان و سایر کشورهای پیشرفته جاهایی نیستند که در آنها صرفاً کتاب عرضه شود. کتابفروش هستند، اما نیمی از کالاهایشان کتاب نیست و مثلاً تبلت‌ها و کتابخوان‌ها و لوازم هنری و تحریر و... را هم به عنوان کالاهایی که به کتاب مرتبط هستند، عرضه می‌کنند.»
شگفتانه‌‌ای از جنس دانش
اما در این گزارش می‌خواهیم به بخش دوم باغ کتاب بپردازیم، بخش دانش که بازنمود عینی کتاب به حساب می‌آید و به نوعی با آن مرتبط است. «با توجه به مطالعات و بررسی‌های گسترده‌ای که انجام شده و کمبودی که در کشور احساس می‌شود، مجموعه باغ کتاب به این نتیجه رسید که دانش را در قالب باغ علم کودک و مرکز علم بازنمایی کند.» مراکز علم در دنیا محیط‌های جذابی هستند که جنبه‌های شگفت‌انگیز و تعاملی علم را ارائه می‌کنند، به طوری که بچه‌ها و بزرگترها در آن فضا مفاهیم علمی را به صورت عینی می‌بینند و با آنها در قالب بازی و سرگرمی مواجه می‌شوند و با جنبه‌های شگفت‌انگیز و جذاب آن مواجه می‌شوند. این‌طور که مشاور پروژه باغ کتاب می‌گوید این فضاها در دنیای امروز رواج یافته و به بخشی از هویت شهرهای مدرن تبدیل شده‌اند. «برای مثال در آمریکا چندصد مرکز علم ساخته‌اند. حتی در کشورهای آسیایی مانند هندوستان، چین، ژاپن و کره‌جنوبی نیز تعداد زیادی مرکز علم وجود دارد. یکی از مراکز علمی سئول کره جنوبی فضایی معادل باغ کتاب دارد.» مهم‌ترین ویژگی این مراکز این است که شگفت‌انگیز هستند، یعنی شما را با جنبه‌هایی از دانش مواجه می‌کنند که شگفت‌زده می‌شوید. دیگر اینکه تعاملی هستند، یعنی مثل موزه نیستند که یک چیزهایی یک جا قرار گرفته باشند و شما صرفاً نگاه کنید، بلکه می‌توانید به آن دست بزنید و با آن آزمایش کنید. سوم اینکه خلاقیت در آنها موج می‌زند.
دو هزار متر مربع فضا برای باغ علم کودک
مراکز علم سطوح مختلفی دارند و برای مخاطبان در سنین مختلف ایجاد می‌شوند؛ یک سطح برای خردسالان است که در آن مطالب علمی پوشیده در بازی و سرگرمی است و بیشتر برای ایجاد آمادگی ذهنی و تأثیر غیرمستقیم روی بچه‌ها طراحی می‌شود. یک سطح برای کودکان هفت تا دوازده ساله است که مطالب علمی به طور ساده اما توأم با سرگرمی و بازی ارائه می‌شود، جدی‌تر از بخش خردسالان است و جنبه بازی کمتری دارد. نوع سوم مرکز علم هم به نوجوانان و بزرگسالان اختصاص دارد که این نوع در دنیا رایج‌تر از انواع دیگر است و در آن مفاهیم علمی دوره دبیرستان و دوره دانشگاه به شکل جذاب و سرگرم‌کننده به مخاطب ارائه می‌شود. «در پروژه باغ کتاب تهران سعی بر این بوده که از هر سه نوع مرکز علم داشته باشیم: طبقه همکف باغ کتاب به کتاب و محصولات فرهنگی و طبقه اول به سه نوع مرکز علم اختصاص دارد و چیزی در حدود ۸ تا ۱۰ هزار متر مربع فضا برای مرکز علم وجود دارد.» اولین مرکز علمی که در باغ کتاب به بهره‌برداری می‌رسد و الان در حال ساخت است، مرکز علمی است که برای مخاطب کودک ساخته می‌شود. این مرکز که «باغ علم کودک» نام دارد، با الگوبرداری از مرکز علم شهر سئول در حال ساخت است، مرکزی که به گفته حبیبی فهیم افق جدیدی در ساخت مرکز علم در ایران خواهد گشود: «باغ علم کودک در مساحت۲ هزار متر مربع در باغ کتاب تأسیس می‌شود و مخاطب آن کودک 7 تا ۱۲ سال است. البته برای خردسالان 2 تا 7 سال هم برنامه داریم و قصد داریم فضایی ۲ هزار متر مربعی برای بازی و در کنار آن یادگیری مفاهیم علمی به این موضوع اختصاص دهیم. فضایی با مساحت ۴ هزار متر مربع هم برای مرکز علم نوجوانان و بزرگسالان داریم که در حال ساخت توسط یک شرکت ایرانی است.»
چهار داستان مختلف علمی برای کودکان
باغ علم کودک در طبقه اول بلوک c باغ کتاب قرار دارد، جایی که برای رسیدن به آن باید از پله برقی طبقه همکف باغ کتاب بالا بیایید. نمایی که از باغ علم کودک رو به روی شماست، چشم‌نواز و زیبا خواهد بود، به دلیل دیوار شیشه‌ای بزرگی که در سازه باغ کتاب به کار رفته، از طبقه اول می‌توانید دریاچه و فضای سبز محوطه را به خوبی ببینید. مشاور مدیرعامل مؤسسه نشر شهر می‌گوید باغ علم کودک چهار فضای مستقل دارد و چهار داستان تعریف می‌کند: «یک فضا به «داستان بدن» اختصاص دارد، یعنی بچه‌ها با بدن خودشان آشنا می‌شوند. اینکه بدنشان چطور کار می‌کند و در آن چه اتفاقی می‌افتد. یا مثلاً می‌گویند اگر شما به عنوان یک ایرانی با همین اسکلت صورت اگر آفریقایی یا چینی بودی چه شکلی می‌شدی. فضای دوم «داستان خانه» نام دارد و در آن بچه‌ها با طرز کار وسایل خانه، میزان مصرف انرژی و... آشنا می‌شوند. یک بخش جالب آن مسابقه دادن بچه‌ها با روبات‌هایی به شکل جاروبرقی است. داستان بعدی «داستان زمین» است که درباره زمین و مسائل زیست‌محیطی آموزش می‌دهد و مثلاً به بچه‌ها می‌گوید اگر دمای زمین یک درجه افزایش پیدا کند چه اتفاقی می‌افتد؟ مجموعه‌ای از فجایع زیست‌محیطی که ممکن است اتفاق بیفتد را به بچه‌ها می‌گویند و آنها را توجیه می‌کنند که این افزایش دما به دلیل مصرف بی‌رویه و نادرست انرژی است. یک بخش دیگر «داستان شهر» است که بچه‌ها در آن یاد می‌گیرند که چطور وسایل ارتباطی در شهر به هم متصل می‌شوند. یا شما وقتی با موبایل صحبت می‌کنید، نحوه اتصالش به چه شکل است. مفاهیمی شبیه به این را با دکورهای بزرگ و استفاده از ابزارهای فناوری آموزش می‌دهند، یا مثلاً خودروهای الکتریکی را به صورت ماکت به بچه‌ها نشان می‌دهند.» در کنار این چهار بخش، یک تئاتر جذاب علمی هم وجود دارد و بچه‌ها می‌توانند در سالن بنشینند و نمایش علمی ببینند. نمایش فیلم سه‌بُعدی هم در برنامه باغ علم کودک هست تا بچه‌ها مفاهیم علمی‌ای را که در تالار علم آموخته‌اند، با دیدن نمایش و فیلم در ذهنشان تثبیت کنند.
قابلیت اجرای برنامه برای ۱۵۰ نفر به صورت همزمان
یکی از مسائلی که در طرح‌های جدیدی شبیه به باغ علم کودک مطرح می‌شود، مسئله جذب مخاطب است، مسئله‌ای که حبیبی فهیم نگرانی‌ای بابت آن ندارد: «فکر می‌کنم این فضا آن‌قدر جذاب است که مشکلی برای جذب مخاطب نخواهیم داشت و کسانی که می‌آیند، به دیگران هم توصیه می‌کنند. ضمن اینکه مدارس هم به شکل گسترده‌ای در این فضا حاضر می‌شوند. البته ظرفیت باغ علم کودک محدود است و در حدود ۱۵۰ نفر می‌توانند هر دو ساعت از برنامه‌های آن استفاده کنند. تصور ما این است که چون این کار نظیری در ایران ندارد، مخاطب خوبی در باغ علم کودک حاضر شود.» زمان گشایش باغ علم کودک هنوز به طور دقیق مشخص نیست، اما مشاور طرح می‌گوید پیش از پایان سال ۹۵ این اتفاق می‌افتد. با آغاز به کار این مرکز با توجه به اینکه بچه‌ها خیلی فرصت نمی‌کنند با مفاهیم علمی به صورت ملموس برخورد کنند، می‌تواند در برقراری بهتر ارتباط بچه‌ها با علم کمک کند. «باغ علم کودک کمک می‌کند بچه‌ها بفهمند چیزهایی که می‌خوانند، به صورت عینی چه حاصلی دارد. ما دنبال این هستیم که دوگانه خواندن و تجربه کردن با هم اتفاق بیفتد. چون مراکز علم روایت دیگری از همان چیزهایی هستند که بچه‌ها در کتاب‌هایشان می‌خوانند.»
