امنیت و ایمنی کلان‌شهرها امروزه مورد توجه دولت مردان و دیپلماسی شهری در تمام ابعاد زندگی شهری قرار دارد. همچنین از مؤلفه‌های اصلی تهدید امنیت، موضوع محیط زیستی از جمله آلودگی هوا است. موضوع آلودگی هوا و بحران محیط زیستی کلان‌شهرها خاصه شهر تهران در سال‌های گذشته به یکی از مسائل اصلی متولیان و مسؤولان تبدیل گشته است که تلاش برای شناخت جنبه‌های این بحران در کنار عوامل تأثیرگذار اهمیت فراوانی یافته دارد.
بحران‌های محیط زیستی با جهالت انسان تنیده شده است که تخریب منابع و آلودگی محیط زیستی از پیامدهای آن است. بنابراین امروزه امنيت محیط زیستی تبديل به يکي از ارکان اساسی و حیاتی در کل جهان و بالطبع در کلانشهر تهران شده است به نحوي که تأمين امنيت اقتصادي، اجتماعي و فيزيکي براي شهروندان بدون تأمين امنيت محيط زيستي، ناکارآمد و بی اثر خواهد بود.
در اين ميان آلودگي هوا يکي از جدي‌ترين و اساسی‌ترین معضلات محيط زيستي است که امنيت شهروندان را از جنبه‌هاي گوناگون اقتصادی، بهداشتي، اجتماعي و البته ايمني اکوسيستمي به شدت دچار اختلال نموده است. با توجه به اين که تأمين امنيت شهروندان بر عهده نهادهاي عمومي، به ويژه دولت است، تأمين امنيت محيط زيستي نيز بايد سرلوحه اقدامات اين ارگان‌ها قرار گیرد.
اين در حالي است که ميزان مسؤوليت پذيري اين نهادها در مقابله با آلودگي هوا به عنوان جدي ترين تهديد محيط‌زيستي با ميزان شدت و آثار نامطلوب آن بر حيات انساني و محيط زيستي متناسب نيست. حال آن‌که با استناد به ضرورت تأمين امنيت محيط زيستي توسط دولت، مي توان خواستار ايفاي نقش بيشتر دولت در مديريت مؤثر آلودگي هواي شهري شد. چنانچه آلودگي هواي شهري به عنوان مسأله‌اي از مسائل امنيت شهروندان تلقي شود، تامين اين امنيت مستلزم اقدام بي‌درنگ، سريع و همه جانبه دولت خواهد بود. لازم به ذکر است یکی از ابزارهایی که دولت می‌تواند در این زمینه اقدام عاجل صورت دهد، استفاده از فناوری نانو می‌باشد. از ویژگی هایی که نانو برای کنترل آلودگی هوا می‌تواند ایفا نماید، استفاده از نانو فیلتر، نانو کاتالیست و نانو جاذب برای کاهش آلودگی هوا است.
با توجه به این‌که این مطالعه اولین تحقیق در زمینه رابطه بین آلودگی هوا و امنیت با نقش متغیر فناوری نانو است. با توجه به یافته‌های تحقیق که از فعالان و کارشناسان در حوزه های مدیریت شهری، جغرافیای سیاسی، فناوری نانو استنتاج گردید، اعمال سیاست‌های کاهش آلودگی هوا بر افزایش امنیت با به کارگیری فناوری نانو تأثیرگذار است. یعنی با استناد به ضرایب استاندارد بار عاملی بین ضرایب مکنون و متغیرهای مشاهده‌پذیر و آزمون بوت استراپینگ آلودگی هوا در تعامل با فناوری نانو می‌تواند امنیت کلانشهر تهران را افزایش دهد. یافته‌های تحقیق نشان داد کاهش آلودگی هوا و امنیت با نقش میانجی فناوری نانو رابطه معنادار و مثبتی دارد. همچنین، کاهش آلودگی هوا و افزایش امنیت، کاهش آلودگی هوا و فناوری نانو، فناوری نانو و افزایش امنیت رابطه معنادار و مثبتی دارد.
حال با عنایت به نتایج تحقیق، برای تسریع در امر کاهش آلودگی هوا لازم است طراحی و تدوین برنامۀ جامع کاهش آلودگی هوای شهر تهران با رویکرد طرح‌های مطالعاتی، تحقیقاتی و اجرایی (عملی) در زمینه کنترل کیفیت هوای شهر تهران با استناد به آسیب شناسی طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر تهران مد نظر شهرداری تهران و شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران قرار گیرد.
یکی از الزامات عملی این اقدام ارزیابی عملکرد و سنجش میزان رضایتمندی از ناوگان حمل و نقل عمومی با رویکرد کاهش آلودگی هوای شهر تهران می باشد. در زمینه مباحث امینتی نیز تغییر اساسی در سیستم ناوگان حمل و نقل عمومی کلانشهر تهران با رویکرد امنیتی بایستی اعمال گردد. با استناد به نتایج تحقیق در زمینه به‌کارگیری فناوری نانو، الزام و پایش دائمی نصب فیلتر دوده روی تمامی خودروهای سنگین و اتوبوس‌های حمل و نقل شهری، استفاده از خودروهای جدید و فن آوری‌های به روز (گسترش خودروهای الکتریکی)، جایگزین کردن سوخت فسیلی و استفاده از آن در شهر تهران از ضروریات است.
*دکترای جغرافیای سیاسی و مشاور معاونت هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران
